Karol Wielki

Karol Wielki, Karolus Magnus, fr. Charlemagne, niem. Karl der Grosse, z dynastii Karolingów, ur. 2 IV 742 lub 747, zm. 28 I 814, Akwizgran,

król Franków i cesarz rzymski.

Urodził się 2 IV 742 lub 747. Był synem Pepina Krótkiego. W 768 odziedziczył połowę ziem państwa Franków; po wstąpieniu młodszego brata, Karlomana, do klasztoru i jego rychłej śmierci (771) zjednoczył państwo. Prowadził następnie liczne wojny, do ok. 800 często osobiście dowodząc wyprawami, i znacznie rozszerzył obszar państwa na południe i wschód. Pierwszą wielką zdobyczą stało się państwo Longobardów w północnej Italii, opanowane 773–774 — po długim oblężeniu i zdobyciu Pawii oraz detronizacji Dezyderiusza 774 Karol Wielki przyjął tytuł króla Longobardów. Odnowił też wtedy sojusz z papiestwem, potwierdzając dawne nadania Pepina Krótkiego, tworzące Państwo Kościelne, które znalazło się pod faktyczną protekcją Karola.

Walki z Sasami

Wymagającymi największego wysiłku okazały się walki z Sasami, toczone w kilku etapach 772–804; w wyniku licznych kampanii wojska frankijskie podbiły kraj Sasów po Łabę i złamały ich kolejne powstania (782–785 pod wodzą Widukinda i 792–799), stosując przy tym bezwzględne metody walki, jak rzeź jeńców saskich 782 i przesiedlenia ludności. Pokonanych Sasów zmuszano do przyjęcia chrztu; na podbitym terytorium niszczono ośrodki pogańskiego kultu plemiennego Sasów, zakładano biskupstwa i klasztory, tworząc strukturę organizacji kościelnej; wprowadzenie 797 równouprawnienia ochrzczonych Sasów z Frankami umożliwiło z czasem ostateczną pacyfikację kraju (804).

Podbój Bawarów, Awarów

Na przemian lub jednocześnie z walkami przeciw Sasom Karol Wielki prowadził ekspansję w kilku innych kierunkach; 778 dowodził nieudaną wyprawą przeciw muzułmanom na Półwyspie Iberyjskim — został odparty spod Saragossy, a podczas odwrotu tylną straż jego wojsk zniszczyli Baskowie w wąwozie Roncesvalles; dopiero późniejsze walki przyniosły Frankom stopniowe opanowanie północno-wschodniej części półwyspu (Hiszpańska Marchia). W 788 Karol Wielki zlikwidował odrębność księstwa Bawarów i wcielił je do swego państwa. W serii kampanii 791–796 pokonał Awarów, po czym przyłączył do państwa Franków część ich ziem nad środkowym Dunajem. W wyniku podbojów państwo Franków na coraz dłuższej linii stykało się na wschodzie z plemionami słowiańskimi; w czasie walk z Sasami Karol Wielki utrzymywał sojusz z Obodrzycami; natomiast skierował kilkakrotnie wyprawy przeciw innym plemionom Słowian połabskich (wyprawa 789 dotarła do wybrzeży Morza Bałtyckiego) i musiał walczyć z ich najazdami; poczynania te, choć nie przyniosły trwałych rezultatów politycznych ani religijnych, wciągnęły Słowian połabskich w krąg oddziaływań frankijskich. W 805 i 806 wysłał wyprawy przeciw Czechom. Od ok. 800 był zmuszony organizować obronę wybrzeży północnych i ziem saskich przed najazdami duńskich wikingów i utworzył na pogranicznym terenie marchię duńską.

Odnowiciel cesarstwa zachodniego

Okazał się dobrym zarządcą tak rozległego państwa; centralnym ośrodkiem władzy był dwór z królem, jego głównymi urzędnikami i kancelarią. Co roku odbywał się wiec, na którym król zasięgał opinii możnych i ogłaszał swoje postanowienia. Państwo nie miało stałej stolicy, jednak z czasem Karol coraz częściej rezydował w Akwizgranie; jednostkami administarcyjnymi były hrabstwa, a na terenach pogranicznych marchie; kontrolę lokalnej władzy, instytucji kościelnej i przestrzegania praw prowadzili wysłannicy królewscy, dokonujący okresowych objazdów państwa (missi dominici). W 781 Karol Wielki nadał tytuły królów Italii i Akwitanii swym synom, którzy z czasem stali się rzeczywistymi wielkorządcami podległych im obszarów. Prowadził szeroką działalność prawodawczą, wydając liczne zarządzenia, tzw. kapitularze (Admonitio generalis, Capitulare de villis), i nakazując spisywanie praw zwyczajowych (plemiennych) podległych mu ludów germańskich. Swą władzą objął też sprawy kościelne i religijne: decydował o nominacjach, zwoływał synody i przewodniczył im, ingerował w kwestie doktrynalne; wydał np. kapitularz Libri Carolini (790), w którym przeciwstawiał się postanowieniom synodu bizantyjskiego w Nicei (787), a 794 przewodniczył synodowi we Frankfurcie, gdzie potępiono poglądy adopcjan. Sprawował mecenat kulturalny; na swój dwór ściągał wybitnych intelektualistów epoki, jak Alkuin, Einhard (autor biografii Karola Wielkiego), Paweł Diakon; popierał tworzenie szkół przykatedralnych i klasztornych; za jego czasów zreformowano pismo łacińskie, tworząc tzw. minuskułę karolińską; główne ośrodki dworskie i kościelne objęła odnowa kulturalna, zw. w historiografii renesansem karolińskim. Styl powstającej za panowania Karola architektury ukształtował w znacznym stopniu estetykę późniejszych założeń pałacowych (palacjum i zachowana do dziś kaplica w Akwizgranie).

Koronacja na cesarza

25 XII 800 Karol Wielki został koronowany przez papieża Leona III na cesarza rzymskiego; akt ten oznaczał odnowienie cesarstwa zachodniego i miał świadczyć o jedności chrześcijańskiej Zachodu; dopiero 812 został uznany przez cesarstwo bizantyńskie. Dokonanie koronacji cesarskiej przez papieża stanowiło nowość w praktyce inauguracji władzy cesarskiej. W 813 Karol Wielki, zgodnie z tradycją antyczną, osobiście koronował na cesarza jedynego żyjącego syna, Ludwika I Pobożnego, wyznaczając go na współpanującego i swego następcę. Zmarł 28 I 814 w Akwizgranie.

Ideał monarchy

Dla potomnych stał się ideałem monarchy; był bohaterem eposu rycerskiego (Pieśń o Rolandzie, opiewająca wyprawę 778 do Hiszpanii); imię Karola zostało przez Słowian przyjęte jako tytuł władcy (król). Imperium Karola Wielkiego okazało się nietrwałe i w IX w. uległo podziałom na mniejsze państwa, lecz więź kulturowa, jaka wytworzyła się między ludami państwa Franków, dała podstawę zasadniczej jedności średniowiecza zachodnioeuropejskiego; na obszarze państwa Karola Wielkiego kształtowały się stosunki feudalne (feudalizm), które następnie objęły całą zachodnią i środkową Europę. Do idei karolińskiej nawiązywali późniejsi cesarze szukający legitymizacji swych dążeń uniwersalistycznych (1165 antypapież Paschalis III kanonizował Karola na życzenie cesarza Fryderyka I Barbarossy). Do wspólnoty Europy pokarolińskiej odwoływano się również w czasach nowożytnych, a nawet w XX w., gdy tworzono Wspólnoty Europejskie.

Karol Wielki

Alkuin i cesarz Karol Wielki, miniatura z romańskiego manuskryptu

Ewangelista Marek

Ewangeliarz z opactwa św. Medarda w Soissons

785–810

Paryż, Biblioteka Narodowa, ms. lat. 8850

Korona cesarstwa Franków z X–XI w.

Rycerze karolińscy, miniatura w manuskrypcie z IX w. — Universiteitbibliotheek, Lejda