Karelia
 
Encyklopedia PWN
Karelia, ros. Karielija, karelskie Karjala, Republika Karelii, ros. Riespublika Karielija, karelskie Karjalan tasavalta,
republika na północnym zachodzie eur. części Rosji, między M. Białym a jeziorami Ładoga i Onega;
644 tys. mieszk. (2010), gł. Karelowie, Finowie, Rosjanie; graniczy z Finlandią; powierzchnia 172,4 tys. km2; stol. Petrozawodzk. Większa część powierzchni nizinna, o rzeźbie polodowcowej; klimat umiarkowany chłodny, pod przejściowymi wpływami mor.; ok. 40 tys. jezior (Ładoga, Onega, Wygoziero, Topoziero, Siegoziero, Piaoziero); liczne tereny zabagnione; ponad 50% pow. zajmują lasy (gł. sosnowe). Podstawą gospodarki jest eksploatacja lasów oraz przemysł drzewny i celulozowo-papierniczy (Segeża); rybołówstwo słodkowodne i mor.; wydobycie rud żelaza (Kostomuksza); hutnictwo żelaza; uprawa ziemniaków; hodowla bydła, łowiectwo zwierząt futerkowych; żegluga (Kanał Białomorsko-Bałtycki).
Historia. Terytorium K. było zamieszkane przez człowieka od neolitu, o czym świadczą m.in. naskalne ryty (petroglify); w I tysiącl. n.e. ludność żyła w ustroju rodowym, znalazło to odbicie w eposie fińskim Kalewala. Od X w. Karelowie utrzymywali ożywione stosunki handl. z Normanami, Bułgarami wołżańsko-kamskimi (Protobułgarzy) i Słowianami; od XI w. trwała penetracja Nowogrodu Wielkiego, który stopniowo narzucił K. swe zwierzchnictwo; 1291 zachodnią część K. zajęli Szwedzi; zbudowali tam miasta: Wyborg 1293, Keksholm 1293 i Landskronę 1300; 1329 pokój w Noteborgu ustalił granicę między karelskimi posiadłościami Szwecji i Nowogrodu Wielkiego; 1478 wraz z Nowogrodem K. została przyłączona do państwa moskiewskiego; po wojnach moskiewsko-szwedz. w XVI i na pocz. XVII w. pokój stołbowski 1617 przyznał zachodnią K. Szwecji; została ona przyłączona do Rosji 1721 (późniejsza gubernia wyborska). W 1. ćwierćwieczu XVIII w., w związku z północną wojną, Rosja zbudowała w K. zakłady metalurgiczne, zaopatrujące w broń armię i flotę ros.; w 2. poł. XIX w. rozwinął się w K. przemysł drzewny. W 1811 zachodnią K. włączono do W. Księstwa Finlandii (w unii z Rosją); 1917–40 należała ona do niepodległej Finlandii. Na większości obszaru K. po zdobyciu władzy przez bolszewików ustaliła się władza radziecka; 1920 powstał obwód autonomiczny — Karelska Komuna Pracy, przekształcony 1923 w Karelską ASRR; w wyniku sowiecko-fińskiej wojny 1939–40 zachodnia K. została 1940 włączona do ZSRR (bezpośrednio do Ros. FSRR); 1940 utworzono Karelofińską SRR, w czasie II wojny światowej jej większą część zajęły wojska niem. i fińskie; 1956 Karelofińską SRR ponownie przekształcono w Karelską ASRR, wchodzącą w skład Ros. FSRR; w okresie ożywienia nar.-polit. 1988–90 K. uzyskała status suwerennego państwa, a III 1992 podpisała nowy układ o stowarzyszeniu z Federacją Rosyjską.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Kiży, cerkwie Przemienienia Pańskiego i Pokrowska (Rosja)fot. M. Witkowska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia