Kanada. Historia
 
Encyklopedia PWN
Kanada. Historia.
Pierwotną ludność Kanady stanowili Eskimosi i Indianie. Wschodnie wybrzeże było znane żeglarzom normańskim od przełomu X i XI w. W końcu XV w. i w 1. poł. XVI w. badali je żeglarze włoscy w służbie angielskiej (G. i S. Caboto), portugalskiej (G. Cortereal), następnie francuskiej (G. da Verrazano i J. Cartier). Cartier objął w posiadanie w imieniu króla Francji ziemie nazwane później Nową Francją (1534). Odkrycie i badanie Nowej Fundlandii przez Anglików skłoniło Francję do podjęcia w początku XVII w. kolonizacji Nowej Francji (1608 założono Quebec). W 1670 powstała angielska Kompania Hudsońska, która otrzymała przywilej królewski na objęcie w posiadanie obszarów nad Zatoką Hudsona, zw. Ziemią Ruperta.
W XVIII w. Francja utraciła na rzecz Wielkiej Brytanii wszystkie (z wyjątkiem wysepek Saint-Pierre i Miquelon) posiadłości w Kanadzie: 1713 Akadię (odtąd brytyjska kolonia Nowa Szkocja, 1791 podzielona na: Nową Szkocję, Nowy Brunszwik i Wyspę Księcia Edwarda), 1763 Nową Francję (odtąd — Quebec, 1791 podzielona na Górną Kanadę i Dolną Kanadę, ob. Ontario i Quebec). Do wschodniej Kanady zaczęli wówczas napływać osadnicy brytyjscy. Próba nakłonienia kolonistów z Kanady do wystąpienia przeciwko Wielkiej Brytanii w okresie wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775–83) nie powiodła się. Po 1783 do Kanady przesiedliło się ok. 40 tysięcy lojalistów z USA. Podbój Kanady był jednym z celów USA podczas nieudanej wojny 1812–14. Po wojnie USA i Wielka Brytania zawarły 1818 konwencję, na mocy której wytyczono odcinki granicy na zachód od Wielkich Jezior i ustalono na 10 lat wspólną kontrolę nad Oregonem (monopol na handel w Oregonie uzyskała Kompania Hudsońska). W 1. połowie XIX w. znacznie nasiliła się imigracja z Wysp Brytyjskich (w tym z Irlandii) do Kanady, zwłaszcza do Ontario. Liczba ludności Kanady wzrosła z ponad 300 tys. (1790) do ponad 3,5 mln (1871), a ludność pochodzenia francuskiego stała się w Kanadzie mniejszością. W 1842 wytyczono kolejny odcinek granicy USA–Kanada (między Maine i Nowym Brunszwikiem a Jeziorem Leśnym), a 1846 dokonano podziału Oregonu między USA a Wielką Brytanię. Na zachodnim wybrzeżu 1849 powstała kolonia Vancouver, a 1858 — Kolumbia Brytyjska (1866 połączone). Brytyjska polityka kolonialna zrodziła w Kanadzie w 1. poł. XIX w. opozycję, dążącą do reform politycznych i społecznych, demokratyzacji ustroju i ograniczenia przywilejów Kościoła anglikańskiego. Antybrytyjskie powstanie 1837–38, które objęło Ontario i Quebec zostało stłumione, ale zmusiło Wielką Brytanię do przeprowadzenia reform (ich inicjatorem był J.G. Lambton) i przyznania Kanadzie samorządu (1849). Zbiegło się to ze zniesieniem przez brytyjskich przywilejów dla kanadyjskiego handlu zbożem, co spowodowało w Kanadzie kryzys gospodarczy i skłoniło ją do rozszerzenia wymiany handlowej z USA.
Przemiany zrodziły potrzebę połączenia prowincji kanadyjskich w jeden organizm polityczny. Dążyli do tego zarówno konserwatyści, jak i liberałowie. Działania tzw. wielkiej koalicji ministrów doprowadziły do przyjęcia 1867 przez Wielką Brytanię Aktu o Brytyjskiej Ameryce Północnej, na mocy którego 4 tworzące federację prowincji: Quebec, Ontario, Nowa Szkocja i Nowy Brunszwik uzyskały status dominium brytyjskiego o nazwie Dominium Kanady. W 1869 Kanada zakupiła od Kompanii Hudsońskiej Ziemię Ruperta, która 1870 weszła w skład dominium jako Terytoria Północno-Zachodnie (1870 z obszaru tego wydzieliła się prow. Manitoba, a 1905 — Alberta i Saskatchewan. W 1871 do Kanady przyłączyła się Kolumbia Brytyjska, a 1873 — Wyspa Księcia Edwarda. W 1880 W. Brytania przekazała Kanadzie Archipelag Arktyczny. Ukończenie 1885 budowy kolei transkanadyjskiej przyspieszyło kolonizację oraz zagospodarowanie centralnej i zachodniej Kanady. Kolonizacja ożywiła handel i przemysł, przyciągnęła kapitał oraz imigrantów — 1896–1914 przybyło do Kanady około 2,5 mln osób, w tym ok. 1,6 mln z Europy (większość z Wielkiej Brytanii), a ok. 800 tys. z USA. Rząd kanadyjski popierał imigrację. Traktat waszyngtoński z 1871 między USA a Wielką Brytanią rozwiązał sporne kwestie między obu państwami w sprawie Kanady, lecz odkrycie 1896 złota na terenie Jukonu (od 1898 odrębne terytorium) w rejonie Klondike doprowadziło do sporu między USA a Kanadą o granice na Alasce, rozstrzygniętego 1903 na niekorzyść Kanady. W końcu XIX w. zarysował się podział polityczny między konserwatystami a liberałami, związany z ich stosunkiem do Wielkiej Brytanii: konserwatyści byli zwolennikami utrzymania bliskich więzi, liberałowie zaś dążyli do zwiększenia niezależności Kanady. W 1911 Kanada odrzuciła zawarty przez liberalny rząd W. Lauriera traktat z USA o wzajemności w handlu, co było wyrazem wzrostu nieufności wobec USA.
W okresie rządów konserwatysty R.L. Bordena (1911–20) Kanada zacieśniła więzi z Wielką Brytanią i wzięła udział po jej stronie w I wojnie światowej, wysyłając do Europy swoje wojska. Po wojnie Kanada podpisała traktat wersalski i została członkiem Ligi Narodów. Dzięki koniunkturze wojennej Kanada wyszła z wojny jako kraj bogatszy i lepiej rozwinięty (zwłaszcza przemysłowo). Po wojnie ponownie wzrosła imigracja. Dominującą rolę w powojennej Kanadzie odgrywali liberałowie kierowani przez premiera W.L.M. Kinga. Na mocy uchwały konferencji imperialnej z 1926, potwierdzonej statutem westminsterskim 1931, Kanada została suwerennym państwem, członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Wielki światowy kryzys gospodarczy, który dotknął zwłaszcza rolnictwo, Kanada przezwyciężyła m.in. dzięki porozumieniu handlowemu z Wielką Brytanią (1932).
Kanada przystąpiła 10 IX 1939 do II wojny światowej po stronie aliantów, jej siły zbrojne uczestniczyły w walkach, zwłaszcza w Europie. W 1940 Kanada zawarła z USA układ o wzajemnej obronie i podjęła z nimi współpracę militarną oraz zacieśniła polityczną i gospodarczą. Po wojnie pozostała sojusznikiem USA. Kanada uczestniczyła w tworzeniu NATO i 1949 przystąpiła do niego. W 1958 USA i Kanada podpisały porozumienie o obronie powietrznej Ameryki Północnej (NORAD). Jednocześnie USA pozostawały najważniejszym partnerem gospodarczym Kanady. Udział w planie Marshalla pozwolił Kanadzie spłacić długi i poprawić sytuację finansową. Kanada przeżywała dynamiczny rozwój i przekształcała się w wysoko uprzemysłowiony kraj o rozwiniętym rolnictwie. W 1949 przyłączenie Nowej Fundlandii zakończyło proces formowania się terytorium państwa. Umocniło się poczucie tożsamości narodowej Kanadyjczyków, przy czym proces ten przebiegał w warunkach popierania rozwoju kultury wszystkich grup etnicznych; dokonał się znaczny postęp w polityce władz, zwłaszcza federalnych, wobec Indian i Eskimosów.
Od końca lat 50. kolejne rządy dążyły do umocnienia suwerenności Kanady (zaniechano używania określenia dominium), także w stosunkach z USA. Zabiegał o to zarówno konserwatyści (1957–63), jak i rządzący 1963–84 liberałowie. Premier P.E. Trudeau (1968–84) realizował program tzw. kanadyzacji gospodarki Kanady (zmniejszenia jej zależności od obcego kapitału). Dążył do wzmocnienia władzy centralnej oraz przezwyciężenia tendencji separatystycznych w niektórych prowincjach (francuskojęzyczny Quebec), dokonując 1982 nowelizacji konstytucji w tym m.in. celu. Po ustąpieniu Trudeau władzę 1984–93 sprawowali konserwatyści, prowadzący liberalną politykę ekonomiczną, zmierzającą do przywrócenia specjalnych stosunków z USA — 1988 Kanada zawarła z nimi porozumienie o Północnoamerykańskim Układzie Wolnego Handlu (NAFTA), do którego 1994 przystąpił Meksyk. Po wyborach 1993 władzę objęli liberałowie, sprawujący ją do 2006, kiedy w wyniku przedterminowych wyborów do władzy powróciła Partia Konserwatywna. Od 2015 rządy Liberalnej Partii Kanady (premier J. Trudeau).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia