Królewiec, 1946–2023 Kaliningrad, do 1945 niemieckie Königsberg, 1945–1946 rosyjskie Kënigsbẹrg, od 1946 rosyjskie Kaliningrạd,
m. w Federacji Ros., przy ujściu Pregoły do Zalewu Wiślanego; stolica obwodu królewieckiego.
Królewiec
Encyklopedia PWN
ważny mor. port handl. i wojenny, połączony pogłębianym torem wodnym (dł. ok. 40 km) z otwartym M. Bałtyckim i awanportem Bałtyjsk; od 1991 wolny obszar celny; rozwinięty przemysł gł. środków transportu (budowa wagonów, stocznia remontowa), maszyn., celulozowo-papierniczy, rybny; baza rybołówstwa; węzeł kol. i port lotn.; 5 szkół wyższych (uniw., zał. 1967), bałtycki instytut nauk.-badawczy gospodarki rybnej i oceanografii; muzea.
Historia. Założony 1255 przez Krzyżaków; 1286 prawa miejskie; ważny port pruski i czł. Hanzy; od 1457 (po opanowaniu Malborka przez Polaków) siedziba w. mistrzów krzyżackich, od 1525 — książąt pruskich; 1701 koronacja Fryderyka I na króla Prus; XVI–XVII w. gł. port eksport. (oprócz Rygi) dla Litwy; 1544–1945 istniał tu uniw. (m.in. jego absolwentem, profesorem i rektorem był I. Kant), który odegrał ważną rolę także w dziejach kultury pol.; od XVII w. w K. zamieszkiwali Żydzi (1933 — ok. 3,2 tys.); w XIX–XX w. rozwój przemysłu (m.in. maszyn., stoczn., obróbka bursztynu). W czasie II wojny światowej 1941–42 Żydów wywieziono do Terezína; 6–9 IV 1945 wojska sowieckie rozbiły zgrupowanie niem. w rejonie Królewca i zdobyły miasto i twierdzę; bardzo zniszczony, zwłaszcza centrum; decyzją konferencji poczdamskiej 1945 K. z przyległymi terenami przekazany ZSRR.
Zabytki. Zabytkowe budowle zniszczone 1944–45, rozebrane do ok. 1970; ocalały jedynie ruiny katedry (XIV w.) z resztkami nagrobków i rekonstruowanym 1954 mauzoleum I. Kanta (1881 i 1924).
Obwód królewiecki, nad Morzem Bałtyckim, graniczy z Polską i Litwą; powierzchnia 15,1 tys. km2; 980 tys. mieszk. (2003); znaczna koncentracja baz wojsk.; przemysł gł. środków transportu, metal., celulozowo-papierniczy, spoż. (gł. rybny); większość zakładów skupiona w K.; wydobycie i obróbka bursztynu; eksploatacja torfu; hodowla bydła, trzody chlewnej; uprawa zbóż, roślin pastewnych, ziemniaków i warzyw.
