Kabardo-Bałkaria

Kabardo-Bałkaria, ros. Kabardịno-Bałkạrija, kabardyjskie K’èbèrdej-Bal’k’èr, Republika Kabardyjsko-Bałkarska, ros. Kabardịno-Bałkạrskaja Riespụblika, kabardyjskie K’èbèrdej-Bal’k’èr Respublikè,

republika na południu eur. części Rosji, graniczy z Gruzją;

pow. 12,5 tys. km², 860 tys. mieszk. (2010), gł. Kabardyjczycy (46%), Rosjanie (35%) i Bałkarzy (9,7%); stol. Nalczyk. Większa część powierzchni górzysta (na granicy z Karaczajo-Czerkiesją wznosi się Elbrus, 5642 m); klimat przejściowy między podzwrotnikowym a umiarkowanym ciepłym; sieć rzeczną tworzą rz. Terek i jej dopływy; ok. 16% pow. zajmują lasy i zarośla. Wydobycie rud wolframu i molibdenu; przemysł maszyn., drzewny, hutnictwo metali kolorowych, spoż., lekki (włók., odzieżowy, skórz.), materiałów budowlanych; uprawa zbóż, winorośli; hodowla bydła, owiec, koni; region turystyki wysokogórskiej i alpinizmu.

Historia.

Tereny zasiedlone od paleolitu; przodkowie Kabardyjczyków zamieszkiwali w I tysiącl. p.n.e. część północnego Kaukazu i obszary nad M. Czarnym, przodkowie Bałkarów — nizinę w północnym Kaukazie; Kabardyjczycy wyparli ich w góry, gdzie Bałkarzy zmieszali się z rdzenną ludnością, Osetyjczykami i Swanami. W XIII–XIV w. Kabardyjczycy zajęli lewy (Wielka Kabarda) i prawy (Mała Kabarda) brzeg Tereku. Książęta kabardyjscy byli wasalami chana krymskiego; 1557 przyjęli protektorat Moskwy; 1827 Rosja podbiła Bałkarów. Po rewolucji październikowej 1917 i wojnie domowej 1921 utworzono Górską Autonomiczną SRR, w której skład weszły m.in. okręg bałkarski i kabardyjski; wkrótce okręg kabardyjski przekształcono w Kabardyjski Okręg Autonomiczny (w składzie Ros. FSRR), 1922 połączono go z okręgiem bałkarskim w Kabardyjsko-Bałkarski Okręg Autonomiczny, 1936 przekształcony w Kabardyjsko-Bałkarską Autonomiczną SRR Ros. FSRR; 1944 pod różnymi zarzutami, m.in. współpracy z Niemcami, Bałkarów wysiedlono z terytorium republiki, która przyjęła nazwę Kabardyjskiej Autonomicznej SRR; 1957 po rehabilitacji Bałkarzy powrócili na tereny republiki, której przywrócono dawną nazwę. Po rozpadzie ZSRR 1991 Kabardo-Bałkaria proklamowała niezawisłość i III 1992 podpisała układ federacyjny o stowarzyszeniu z Rosją.