Justynian I Wielki

Justynian I Wielki, gr. Ioustinianós, łac. Flavius Petrus Sabbatius, Iustinianus, ur. ok. 482, Tauresium k. Bederiany (w pobliżu dzisiejszego Niszu), zm. 14 XI 565, Konstantynopol,

cesarz bizantyjski.

Urodził się ok. 482 w Tauresium koło Bederiany (w pobliżu dzisiejszego Niszu). Pochodził z rodziny chłopskiej; do stolicy sprowadził go wuj, późniejszy cesarz Justyn I; zapewnił mu wykształcenie, uczynił swoim doradcą i wyniósł 1 IV 527 na stanowisko współcesarza (wkrótce koronowany na jedynowładcę); 525 poślubił Teodorę, którą koronował na cesarzową.

Kodyfikacja prawa, inne reformy

Celem jego polityki była odbudowa uniwersalnego imperium rzymskiego, z jedną ortodoksyjną wiarą; do realizacji tej polityki znalazł zdolnych, energicznych i lojalnych współpracowników: Jana z Kapadocji — prefekta pretorium, Tryboniana — prawnika, Belizariusza i Narsesa — wodzów, i przede wszystkim własną żonę; doprowadził do skodyfikowania prawa rzymskiego i opublikowania Corpus Iuris Civilis; przeprowadził zmiany w systemie administracyjnym i zreorganizował finanse; dbał o rozwój handlu i rzemiosła; rozwinął system emfiteuzy; jego prawodawstwo poprawiające położenie niewolników i pogarszające pozycję kolonów doprowadziło do zacierania się różnic między nimi.

Głęboko przekonany o boskim charakterze władzy cesarskiej, uważał zwycięstwo chrześcijaństwa za swoje posłannictwo, traktując zaś religię za część składową państwa, starał się rządzić Kościołem jak państwem; zwołał V sobór ekumeniczny (553), brał udział w dyskusjach teologicznych (wprowadził doktrynę teopasyjną), atakował nestorian (w edykcie zw. Trzy rozdziały); starał się podporządkować papieża władzy cesarskiej; zamknął 529 Akademię Platońską w Atenach — ostoję pogaństwa; prześladował heretyków i Żydów.

Rozbicie Wandalów i Ostrogotów

Jego wódz, Belizariusz, podbił 533–534 państwo Wandalów w Afryce; 535 zaczął wojnę z Ostrogotami w Italii, zakończoną 561 przez Narsesa; wojska bizantyjskie zajęły 554 południową część Półwyspu Iberyjskiego; na Wschodzie po nieudanej ofensywie bizantyńskiej Justynian Wielki zawarł 532 z Persją tzw. pokój wieczysty, zerwany 540 przez króla Chosroesa I, który złupił Antiochię (540), zajął Lazykę (541) i najeżdżał Mezopotamię, Armenię i Syrię (542–544); walki z Persami przerwał pokój zawarty 545 i tzw. pokój 50-letni 562; na Bałkanach Bułgarzy splądrowali Grecję, a wyprawy grabieżcze Słowian (548) sięgały do Dyrrachium (ob. Durrës) i zalewały Trację (550); w państwie spacyfikował powstania Samarytan (529–530), plemion mauretańskich (547), Żydów (549) oraz zdławił groźne powstanie Nika w Konstantynopolu.

Ocena panowania

Justynian Wielki przyczynił się do znacznego rozwoju kultury, zwłaszcza piśmiennictwa; na niespotykaną skalę prowadził akcję budowlaną, nie tylko w Konstantynopolu (m.in. Hagia Sophia), lecz niemal we wszystkich prowincjach — odbudowywał miasta i wzmacniał system fortyfikacyjny w Europie i w Azji. Był człowiekiem wszechstronnie wykształconym, o dużej kulturze osobistej, pracowitym, o silnej osobowości; jako władca był jednym z najwybitniejszych cesarzy bizantyńskich. Zmarł 14 XI 565 w Konstantynopolu. Okres jego panowania opisał historyk Prokopiusz z Cezarei.

Justynian I Wielki

Mapa cesarstwa za rządów Justyniana, poł. VI w.

Teodora, cesarzowa, mozaika w kościele S. Vitale w Rawennie, VI w.

Stambuł, wnętrze kościoła Hagia Sophia (Turcja)