Jelenia Góra

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Jelenia Góra,

miasto w województwie dolnośląskim, powiat grodzki, w Kotlinie Jeleniogórskiej, w widłach Bobru i Kamiennej;

Ludność miasta: ogółem — 79,2 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 726,6 os/km² (2019)

Powierzchnia: 109 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 15°44′E, szerokość geograficzna: 50°54′N

Prawa miejskie: nadanie praw — przed 1288

Oficjalne strony WWW: www.jeleniagora.pl

ośr. przem., turyst. i usługowy dla regionu Karkonoszy; przemysł: chem. (zakłady farm. Jelfa — m.in. największy w Europie producent maści), szklarski, elektromaszynowy, włók., odzieżowy; w dzielnicy Maciejowa hodowla koni, rybne stawy hod.; nie eksploatowane złoża skalenia, granitu i iłów ceramicznych; węzeł kol., lotnisko sport.; ośr. turyst. (hotele, domy wycieczkowe, schroniska — PTTK i młodzież., ośr. kempingowe, domy wczasowe, sanatoria); działa Aeroklub Jeleniogór. (szybownictwo, lotniarstwo) — lotnisko sport. w Jeżowie Sudeckim; turyst. szlaki piesze, m.in. Szlak Zamków Piastowskich; na Wzgórzu Kościuszki (412 m n.p.m.) jedna z osobliwości J.G. — geol. model Sudetów Zachodnich (wykonany 1902 z oryginalnych skał sudeckich), także punkt widokowy. Centrum nauk., oświat. i kult. regionu; filie wrocł. Uniw. Ekon. i Politechniki Wrocł., Centrum Szkolenia Radioelektronicznego (w miejsce Wyższej Oficerskiej Szkoły Radiotechn.), Punkt Konsultacyjny AWF, Centrum Doskonalenia Nauczycieli; Teatr im. C.K. Norwida, Teatr Animacji, Teatr Zdrojowy „Uzdrowisko Cieplice”, filharmonia; Muzeum Okręgowe, Przyr. oraz Karkonoskiego Parku Nar.; działają jeloniogór. Tow. Społ.-Kult., Tow. Przyjaciół Jeleniej Góry, Jeleniogór. Tow. Muz., Karkonoskie Tow. Nauk., Stow. Gmin Pol. Euroregion „Nysa”, Niem. Tow. Społ.-Kult., Bractwo Rycerskie Zamku Chojnik, liczne imprezy kult., m.in. Międzynar. Festiwal Teatrów Ulicznych, Wiosna Cieplicka, w tym Festiwal Muzyki Wiedeńskiej; siedziba Dyrekcji Karkonoskiego Parku Narodowego. W południowej części miasta uzdrowisko Cieplice Śląskie Zdrój. W centrum zabytkowy zespół staromiejski, otoczony zabudową przem. (gł. na północnym wschodzie i południowym zachodzie) i mieszkaniową (m.in. na północy dzielnica Zabobrze).

Historia.

Wczesnośredniowieczna osada obronna; 1108–11 Bolesław III Krzywousty zbudował tu warowny zamek; prawa miejskie przed 1288; od XIII w. pod nazwą Hirschberg; w średniowieczu znaczny ośr. handl.-rzemieślniczy księstwa świdnicko-jaworskiego; od 1368 pod zwierzchnictwem Czech, dzieliła losy polit. Śląska; XV–XIX w. produkcja cienkich płócien (eksport. m.in. od XVIII w. do Afryki i Ameryki); od końca XV w. największe śląskie targi płótna; od 1524 ośr. protestantyzmu (m.in. szkoła); od 1742 w państwie pruskim — zahamowanie rozwoju gosp. i handl.; w 2. poł. XVIII w. rozwój szlifierstwa; w 2. poł. XIX w. rozwój przemysłu (m.in. fabryki porcelany i cementu); od 1866 połączenie kol. ze Zgorzelcem, od 1867 z Wrocławiem; w czasie II wojny światowej w Jeleniej Górze i okolicy podobozy obozu koncentracyjnego Gross-Rosen; od 1945 w granicach Polski pod obecną nazwą (używaną już w XIX w. przez okoliczną ludność pol.); 1975–98 siedziba województwa; 1973–76 włączono do Jeleniej Góry m.in.: sołectwa Czarne i Maciejowa, miasta Cieplice Śląskie Zdrój i Sobieszów (bez ośr. turyst.-wypoczynkowego Jagniątków); XVIII w.–1975 i od 1999 siedziba powiatu, 1945–75 i od 1999 także powiat grodzki.

Zabytki.

Późnogotycki kościół (2. poł. XIV–XV w., przebudowa 1736) z renes. stallami i amboną, barok. kościół (1709–18, K.M. Frantz; dawniej ewangelicki) otoczony murem z kaplicami grobowymi (XVIII w.), kaplica (XVI w., przebudowa XVIII w.); ratusz (1744–47, przebudowa pocz. XX w.), kamienice w Rynku, szczytowe, podcieniowe, z dekoracją fasad z XVII–XVIII w. (rekonstruowane po 1950).