Japonia. Warunki naturalne
 
Encyklopedia PWN
Japonia. Warunki naturalne
Ukształtowanie powierzchni. Wyspy Japońskie leżą w obrębie okołopacyficznej, aktywnej sejsmicznie, strefy górotwórczej, na styku 4 strukturalnie różnych łuków: sachalińskiego, Kuryli, wysp Riukiu i Marianów; stanowią nadwodną część potężnego łańcucha górskiego wznoszącego się z dna oceanu; w pobliżu podwodnego łańcucha wielkie głębie oceaniczne, m.in. Rów Japoński (głębokość 8412 m). Przeważającą część powierzchni (ok. 80%) zajmują średniowysokie i niskie góry oraz wyżyny; ok. 50% powierzchni leży powyżej 500 m; pasma górskie, przeważnie o przebiegu południkowym, są rozdzielone kotlinami tektonicznymi, wypełnionymi popiołami i lawami wulkanicznymi oraz osadami czwartorzędowymi; najwyższe góry Japonii znajdują się w środkowej części Honsiu, w obrębie wielkiego rowu tektonicznego zwanego Fossa Magna (strefa największych zaburzeń tektonicznych); z rowu wznosi się najwyższa góra Japonii — wulkan Fudżi (3776 m), po jego wschodniej stronie góry Kantō i Mikuni, po zachodniej — góry Hida, Kiso i Akaishi nazywane często Alpami Japońskimi. Strefa Fossa Magna dzieli Japonię na 2 różniące się pod względem budowy geologicznej części: południowo-zachodnią zbudowaną głównie z utworów paleozoicznych i mezozoicznych oraz północno-wschodnią — z utworów głównie kenozoicznych. Obszary nizinne (ok. 10% powierzchni) to przede wszystkim nadmorskie aluwia i trzeciorzędowe tarasy, a także dna śródgórskich kotlin i dolin, często tektonicznego pochodzenia, największe: Kantō, Ishikari zajmują dawne depresje tektoniczne. Japonia należy do najbardziej sejsmicznych i wulkanicznych obszarów Ziemi; rocznie występuje ok. 1000–3000 trzęsień ziemi o różnej skali i sile, w tym odczuwalne przez mieszkańców kilka razy w roku, co kilka lat mają charakter katastrofalny. Ostatnie największe trzęsienie ziemi 1923 pochłonęło 140 tysięcy osób (głównie w Tokio i Jokohamie). Podmorskie trzęsienia ziemi są przyczyną powstawania fal morskich (tsunami) o wysokości do 30 m, powodujących katastrofalne powodzie. Główne epicentra trzęsień ziemi znajdują się między północno-wschodnim wybrzeżem Honsiu i głębią Rowu Japońskiego (hipocentra na głębokości 1000 m p.p.m.), na nizinie Kantō i w Zatoce Tokijskiej. Na terytorium Japonii istnieje ok. 160 wulkanów, z tego ponad 50 czynnych, najaktywniejsze: Asama-yama i Bandai-san (Honsiu), Tokachi-dake (Hokkaido), Sakura-jima, Kirishima-yama i Aso-san (Kiusiu). Na obszarach wulkanicznych występują liczne źródła mineralne (ok. 15 tysięcy), w większości termalne (głównie gejzery), przeważnie wykorzystane do celów balneologicznych — najbardziej znane w uzdrowisku Beppu na Kiusiu. Linia brzegowa (ok. 30 tysięcy km) silnie rozwinięta, różnorodność typów wybrzeży morskich: riasowe w zachodnim Kiusiu, Sikoku i nad Wewnętrznym Morzem Japońskim, aluwialne, lagunowe i lagunowo-limanowe często z wałami wydmowymi w północnym i południowo-wschodnim Honsiu oraz na Hokkaido, klifowe we wschodnim i południowo-środkowym Honsiu; większa część archipelagu Riukiu w otoczeniu raf koralowych.
Klimat. Wyspy Japońskie leżą w strefie klimatów umiarkowanych ciepłych (Hokkaido, północne Honsiu), podzwrotnikowych (środkowe i południowe Honsiu, Sikoku, Kiusiu) i zwrotnikowych (południowy skraj Kiusiu i Riukiu); na całym terytorium Japonii występuje klimat monsunowy; wybrzeża Hokkaido i północno-wschodnie Honsiu opływa zimny prąd Oja Siwo, wybrzeża zachodnie i południowo-zachodnie — ciepły prąd Kuro Siwo. Z monsunem zimowym (wiejącym z północnego zachodu) w północnej części kraju i na wybrzeżu Morza Japońskiego jest związana pogoda pochmurna i obfite opady śniegu (pokrywa śnieżna 1–2 m); we wschodniej części, osłoniętej górami, panuje w tym czasie pogoda słoneczna; średnia temperatura w styczniu zróżnicowana: od –6 do –10°C na Hokkaido, od 0 do –4°C w północnym Honsiu, ok. 6°C na Kiusiu, 14–18°C na Riukiu (w górach ok. –10°C, na Fudżi –19°C). W okresie monsunu letniego wiejącego z południowego wschodu różnice temperatur między Hokkaido i Riukiu są znacznie mniejsze, średnia temperatura w lipcu od 18–20°C na północy do 28°C na południu (na Fudżi 6°C). Średnia roczna suma opadów wzrasta ku południowi, od 800–1500 mm na Hokkaido, do 2000–3000 mm na Riukiu; najwięcej opadów na eksponowanych wschodnich zboczach gór, najmniej w kotlinach śródgórskich i na osłoniętych wybrzeżach Wewnętrznego Morza Japońskiego; maksimum opadów (z wyjątkiem zachodniego Hokkaido i północno-zachodniego Honsiu) w miesiącach letnich. We wrześniu i październiku do wybrzeży Japonii (zwłaszcza południowych) docierają tajfuny — połączone z gwałtownymi ulewami i powodziami powodują wielkie zniszczenia.
Wody. Gęsta sieć krótkich, górskich rzek z licznymi wodospadami i bystrzami; rzeki wyzyskiwane głównie w hydroenergetyce i do nawadniania, tylko nieliczne nadają się do żeglugi (głównie spław drewna); najdłuższe rzeki: Ishikari (Hokkaido), Shinano, Tone-gawa, Tenryū-gawa i Kiso (Honsiu), Chikugo (Kiusiu); na rzekach w zachodnim Hokkaido i północno-zachodnim Honsiu przybory wód wiosną, w czasie topnienia śniegów, pozostałe zależne od opadów letnich; w dolnych biegach rzek często katastrofalne powodzie. Jeziora głównie kraterowe i kalderowe, największe Biwa w środkowym Honsiu zajmuje tektoniczną depresję; na wybrzeżach jeziora lagunowe.
Szata roślinna. Lasy pokrywają ponad 66% powierzchni kraju, w północnym Hokkaido — lasy borealne, w północnym Honsiu — lasy zrzucające liście na zimę (głównie buki zwane buna, biały dąb, kasztanowiec, klony), na południu Honsiu, w Sikoku i Kiusiu — wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe (dęby, czerwona i czarna sosna japońska, jodła zwana momi, bambusy) i na archipelagu Riukiu — lasy zwrotnikowe; w górach piętrowy układ roślinności, ponad lasami liściastymi górskie lasy iglaste (głównie świerkowo-jodłowe), wyżej zarośla subalpejskie i roślinność alpejska. Bogata flora Japonii (ok. 5 tysięcy gatunków roślin naczyniowych) ma w znacznym stopniu charakter reliktowy (trzeciorzędowy). Liczne parki narodowe i rezerwaty (m.in. Seto-Naikai, Fudżi, Aso-san).
Ochrona środowiska.Intensywna działalność gospodarcza w XX w., zwłaszcza powojenna ekspansja gospodarcza, i demograficzny wzrost wielkich zespołów miejskich spowodowały silną degradację środowiska naturalnego Japonii. Największe zagrożenie stwarzają zanieczyszczenia związkami rtęci (wywołują chorobę Minamata) i kadmu (choroba Itai-itai) wód lądowych i przybrzeżnych. Równie niebezpieczne są tlenki węgla, siarki i azotu emitowane do atmosfery. Najbardziej zanieczyszczonymi obszarami są wielkie regiony gospodarcze — Keihin, Hanshin i Chūkyō, gdzie dodatkowo w wyniku nadmiernej eksploatacji wód gruntowych dochodzi do osiadania gruntu (do 20 cm/rok), co w konsekwencji powoduje powstawanie obszarów depresyjnych. Od lat 70. realizuje się w Japonii szeroki program ochrony środowiska naturalnego i dzięki temu w sposób zasadniczy ograniczono emisję szkodliwych gazów i związków w przemysłowych ściekach; liczba odnotowanych przypadków zanieczyszczeń środowiska zmniejszyła się z ok. 80 tysięcy (1970) do 53 tysięcy (początek XXI w.). Obszary chronione w Japonii zajmują 63,9 tysiąca km2, co stanowi 8,0% powierzchni kraju (2007). Spośród 28 parków narodowych, największym (2310 km2) i jednym z najstarszych (założony 1934) jest Daisetsu-zan obejmujący prawie w całości grupę wulkanów w środkowym Hokkaido. Na Honsiu z wielu parków górskich najbardziej znany to Fudżi-Hakone-Izu (powierzchnia 1232 km2), w którego skład wchodzi wulkan Fudżi, ponadto Chūbū Sangaku i Minami Arupusu w Alpach Japońskich oraz Chichibu-Tama-Kai w górach Kantō. Na wyspie Kiusiu, w pobliżu słynnego uzdrowiska Beppu, Park Narodowy Aso-Kujū. Japonia jest sygnatariuszem i inicjatorem wielu międzynarodowych konwencji mających na celu ochronę środowiska.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Aso-San, czynny wulkan na wyspie Kiusiu (Japonia)fot. P. Korczak-Wodnicka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Fukuoka, kwitnące wiśnie (Japonia) fot. J.P. Korczak-Wodnicka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia