Japonia. Gospodarka
 
Encyklopedia PWN
Japonia. Gospodarka.
Kraj wysoko rozwinięty, jedna z potęg gospodarczych świata, wytwarza 14% produktu światowego brutto — 2. miejsce w świecie, po USA. Zapoczątkowany w 2. połowie XIX w. rozwój nowoczesnej gospodarki japońskiej był okresowo przerywany działaniami wojennymi. Po II wojnie światowej największe w świecie tempo rozwoju gospodarczego; 1961–65 średnie roczne tempo wzrostu wynosiło 12%, 1966–70 — aż 15,2%; na początku lat 90. spadek do 1,2%, 2007 — 1,9%. Rezerwy dewizowe (bez złota) 835 mld dolarów USA (2005). Wartość produktu krajowego brutto wg parytetu siły nabywczej wynosi 33,8 tys. dolarów USA, na 1 mieszkańca (2007); największy udział w wytwarzaniu PKB mają usługi i handel zagraniczny — 73,3% oraz przemysł i budownictwo — 25,2%, udział rolnictwa i leśnictwa zaledwie 1,5%. W gospodarce Japonii występuje bardzo duża koncentracja kapitału; największe przedsiębiorstwa są związane z przemysłem maszynowym, samochodowym, elektrotechnicznym, elektronicznym: Toyota, Hitachi, Matsushita Electric, Nissan Motor, Toshiba, Honda Motor, Mitsubishi, NEC, Sony, Canon i inne; sektor państwowy obejmuje 20% gospodarki narodowej, najwyższy udział ma w łączności, transporcie i usługach. Japonia jest jednym z największych świat. inwestorów, wartość japońskich inwestycji za granicą (głównie w Chinach, Azji Południowo-Wschodniej, USA, krajach UE) wynosi ok. 300 mld dolarów USA.
Przemysł. Do II wojny świat w Japonii rozwijał się gł. przemysł ciężki, zwłaszcza zbrojeniowy; w latach 50. przy zastosowaniu licencji amer. rozwinął się przemysł elektroniczny, gł. radiowy, w latach 60. został bardzo silnie rozbudowany przemysł środków transportu (stoczn., samoch.) i elektroniczny (zwłaszcza informatyczny), oparty na własnym zapleczu nauk.-technicznym. Duża wydajność pracy (wysokie kwalifikacje robotników oraz specyficzne formy organizacji procesu wytwórczego) i niskie koszty robocizny umożliwiły ekspansję handlową Japonii; w latach 70. i 80. Japonia stała się największym świat. eksporterem samochodów, statków, odbiorników radiowych i telew., robotów. Wpływy z eksportu są przeznaczane na stałe unowocześnianie przemysłu (automatyzacja), komunikacji i dalszą rozbudowę zaplecza nauk.-technicznego. Na pocz. lat 90. nastąpił niewielki spadek produkcji przemysłowej. Oprócz wielkich, nowocz. przedsiębiorstw przem. istnieje w Japonii ogromna liczba małych (rodzinnych) i średnich zakładów, które dostarczają ok. 60% wartości produkcji przemysłowej. W Japonii występuje duża koncentracja terytorialna produkcji, największa w pasie przem. Honsiu (tzw. Nippon Megalopolis). Przemysł jest prawie całkowicie oparty na surowcach importowanych; ropa naft. pochodzi z krajów arab. nad Zat. Perską (gł. z Arabii Saudyjskiej, Iranu), Azji Południowo-Wschodniej, węgiel kam. — gł. z USA, rudy metali — z Australii, Indii i Brazylii; w kraju wydobycie gł. węgla kam. (Hokkaido, północne Kiusiu), rud miedzi (północne Honsiu), manganu, cynku i ołowiu (środkowe Honsiu), pirytów, siarki; 64% energii elektrycznej jest wytwarzane w elektrowniach cieplnych zlokalizowanych gł. w wielkich aglomeracjach miejsko-przem. (największe: Kashima, Yokosuka), 8,4% w elektrowniach wodnych (gł. środkowe Honsiu), 26,9% w elektrowniach jądr. (Kashiwazaki, Fukushima, Tōkai, Takahama), pozostałą część w geotermicznych i słonecznych, a także pływowych (wykorzystujacych falowanie wód morskich); produkcja energii elektrycznej na 1 mieszk. 7213 kW · h (2003). Największy udział (ponad 47%) w wartości produkcji przem. ma przemysł elektromaszynowy, zwłaszcza maszyn. i metal. (gł. obrabiarki, maszyny budowlane, roln., urządzenia energ., wyposażenie kompletnych obiektów przem.) i środków transportu — największy na świecie producent statków, samochodów osobowych, 3. — samochodów ciężarowych i autobusów (2005); wszechstronnie rozwinięty przemysł elektrotechniczny i elektroniczny (odbiorniki radiowe i telew., roboty, komputery, sprzęt gospodarstwa domowego, telefony komórkowe, aparaty fotograficzne) oraz precyzyjny wytwarzający zegarki (firmy Seiko, Citizen Watch), aparaty fot., kamery film., sprzęt opt. (m.in. mikroskopy). Ponad 7% wartości produkcji przem. dostarcza hutnictwo żelaza i metali nieżel. (2. miejsce na świecie w produkcji stali surowej, po Chinach i 3. — miedzi rafinowanej, po Chile i Chinach, 2004). Silnie rozwinięty przemysł rafineryjny i petrochemiczny; największe kompleksy rafinerii w zespołach portowych pasa przem. (zwłaszcza nad zat.: Tokijską i Osaka); duża produkcja tworzyw sztucznych, włókien chem. (celulozowe — 2. miejsce w świecie, po USA), kauczuków chem. (3. miejsce), nawozów sztucznych (gł. azotowych), farb i lakierów, leków. Tradycyjny przemysł włók. dominował w przemyśle jap. do 1. poł. XX w., ponad połowę produkcji przeznaczano na eksport, od 1955 wraz ze wzrostem znaczenia włókien syntet. maleje rola włókiennictwa; największe zakłady włók. skoncentrowane w regionie Osaka–Kioto oraz Nagoi. Przemysł celulozowo-papierniczy jest oparty na surowcach krajowych i importowanych z Azji Południowo-Wschodniej; w produkcji papieru i tektury Japonia zajmuje 3. miejsce w świecie, po USA i Chinach (2003). Powszechnie rozwinięty przemysł spoż.: mleczarstwo (gł. na niz.: Kantō i Ishikari oraz wyspie Hokkaido), przetwórstwo rybne, gorzelnictwo (produkcja sake — wódki wytwarzanej z ryżu), piwa. Najsilniej uprzemysłowione południowe Honsiu i północno-zachodnie Kiusiu — pas przem. wzdłuż wybrzeża od Tokio do Kōbe, wybrzeża Wewnętrznego M. Japońskiego i Cieśn. Koreańskiej; w obrębie pasa największe okręgi przem. Japonii: Keihin (Jokohama–Tokio–Kawasaki–Chiba), Hanshin (Osaka–Kioto–Kōbe), Chūkyō (gł. ośr. Nagoja), Kitakiusiu (Kitakiusiu–Fukuoka) i inne.
Rolnictwo. Intensywne rolnictwo o wysokim stopniu mechanizacji (1 ciągnik na 2,2 ha gruntów ornych) i kulturze roln. zaspokaja zapotrzebowanie Japonii na żywność w ok. 75%; duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych — ok. 70% o pow. poniżej 1 ha, największe o pow. 3 ha i więcej dominują na Hokkaido; użytki rolne zajmują 14,4% pow. kraju, w tym grunty orne i sady — 13,3%; ok. 60% gruntów ornych jest sztucznie nawadniane; z większości pól uzyskuje się 2–3 zbiory rocznie; powszechna uprawa tarasowa; gł. uprawą i podstawą wyżywienia ludności jest ryż (ponad 41% pow. zasiewów, zbiory 10,9 mln t — 2004), z innych zbóż uprawia się pszenicę oraz jęczmień; dużą rolę odgrywa uprawa buraków cukrowych (na Hokkaido), trzciny cukrowej (na Okinawie i południowym Kiusiu), herbaty (gł. zielonej), ziemniaków (gł. na Hokkaido), batatów (na Kiusiu, niz. Kantō), soi, rzepaku; w strefach podmiejskich intensywna uprawa warzyw; rozwinięte sadownictwo (gł. mandarynki, jabłonie, grusze, brzoskwinie). Hodowla dostarcza ok. 30% wartości produkcji rolnej; hoduje się trzodę chlewną, bydło, kury; gł. obszarem hod. (zwłaszcza bydła) jest Hokkaido. Tradycyjna hodowla jedwabników najlepiej rozwinięta w środkowym Honsiu. Ważną rolę w gospodarce jap. odgrywa rybołówstwo (4,4 mln t, 2002); poławia się gł. dorsze, makrele, sardynki, tuńczyki, łososie (gł. na wybrzeżach Hokkaido), skorupiaki (kraby, krewetki), ostrygi; w wodach przybrzeżnych (gł. Wewnętrznego M. Japońskiego) rozpowszechniona hodowla ryb, ostryg, krewetek, wodorostów oraz perłopławów; duże znaczenie ma wielorybnictwo; ok. 3 tys. portów rybackich, gł. Kushiro (Hokkaido), Hachinohe, Ishinomaki (Honsiu), Nagasaki, Fukuoka (Kiusiu). Pozyskiwanie drewna systematycznie maleje na rzecz rosnącego importu, który zaspokaja ok. 80% krajowego zapotrzebowania.
Turystyka. 2001 odwiedziło wyspy ok. 4,8 mln turystów zagr., wpływy z turystyki 8,8 mld dol. USA (2003).
Transport i łączność. Gęsta sieć komunik. z największym węzłem w Tokio; gł. rolę w przewozach odgrywa transport kol.; dł. linii kol. 23,7 tys. km (z czego 60% zelektryfikowanych); na Honsiu jedne z najszybszych kolei na świecie (o średniej prędkości 160 km na godz.) Shinkansen; dł. dróg kołowych 1,2 mln km (ok. 306 km dróg na 100 km2), w tym ponad 6,9 tys. autostrad; szybki rozwój motoryzacji, w użytkowaniu 54,5 mln samochodów osobowych (428 sztuk na 1000 mieszk.) i 17,7 mln samochodów ciężarowych; międzynar. komunikację lotn. obsługuje towarzystwo lotn. Japan Air Lines (JAL); najważniejsze porty lotn. w Tokio (Narita, Haneda) i w Osace (Itami, Kansai); między wyspami komunikacja promowa, tunele podmor. (m.in. Seikan — najdłuższy na świecie, dł. 53,8 km) i mosty kol.-drogowe. Transport mor. ma podstawowe znaczenie w międzynar. wymianie handl.; 2005 na jap. flotę składało się 683 statki o łącznej nośności 12 mln DWT; ponadto pod obcymi banderami (gł. Panamy) pływa 2351 jednostek; największe porty znajdują się w Chiba, Kobe, Nagoi i Jokohamie. Rozwinięta łączność, liczba abonentów w telefonii stacjonarnej 71,1 mln (2002), użytkowników Internetu 86,3 mln (2005); w użytkowaniu 91,5 mln telefonów komórkowych (2004).
Handel zagraniczny. Wartość eksportu 594,9 mld dol. USA, importu — 515,8 mld dol. USA; w eksporcie charakterystyczny jest bardzo duży udział towarów przetworzonych o najwyższym poziomie technologicznym; eksport obejmuje maszyny i urządzenia, środki transportu, wyroby elektroniczne i elektrotechniczne, precyzyjne, włók., kompletne obiekty przem. (chem., hutn., elektrownie); import surowców (gł. miner., włók., boksytów), paliw, maszyn i urządzeń, artykułów rolno-spoż., odzieży; handel gł. z USA, Chinami, Koreą Południową, Tajwanem, Arabią Saudyjską.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia