Irlandia. Sztuka
 
Encyklopedia PWN
Irlandia. Sztuka.
Najstarszymi zabytkami są cmentarzyska megalityczne, zachowane licznie groby korytarzowe, menhiry, kromlechy i dolmeny. Celtowie, przybyli po 300 p.n.e. Kultura celtycka, zw. iryjską, kwitła w Irlandii nieprzerwanie aż do najazdu Normanów w 2. poł. XII w. Po chrystianizacji kraju w V w. powstały bardzo liczne osady klasztorne i kościoły (oratorium Gallarus, VI w., cele z VI w. na wyspie Skelling Michael), rozwijała się rzeźba (wolno stojące kam. krzyże). Niezwykły rozkwit sztuki nastąpił w pocz. VIII w.; bujnie rozwijało się rzemiosło artyst., zwłaszcza złotnictwo, a także iluminatorstwo. Po najazdach wikingów (2. poł. VIII–IX w.) sztuka iryjska została wzbogacona o elementy ornamentyki skandynawskiej.
W IX i X w. pojawiły się charakterystyczne wolno stojące okrągłe kam. wieże pełniące funkcję dzwonnic, strażnic i refugium (Glendalough, IX? w., Ardmore, XII w.) oraz kam. krzyże ze scenami bibl. w miejscu dotychczasowych pól ornamentalnych na trzonie (krzyż Muiredacha w Monasterboice, pocz. X w.).
W 2. poł. XI w. w kręgach dążących do reformy organizacji Kościoła w Iralndii zaczęto propagować styl romański.
Po inwazji Normanów (1169) styl rom. został wyparty przez wczesny gotyk angielski. Do najważniejszych budowli wczesnogot. zalicza się: dublińskie katedry Kościoła Chrystusowego (1172–1240) i Św. Patryka (1220–54). W XV w. nastąpił rozkwit budownictwa klasztornego. Około poł. XV w. zamiast normandzkich warowni zaczęto wznosić obronne wieże mieszkalne (Blarney Castle 1446, Bunratty Castle 2. poł. XV w.) i ten typ rezydencji utrzymał się w Iralndii aż do 2. poł. XVII w. (Derryhivenny Castle 1643).
Burzliwe wydarzenia polit. i rel. w XVI i XVII w. zahamowały rozwój sztuki. Ponowne ożywienie nastąpiło pod koniec XVII w.; dominowały wówczas wzorce angielskie. W XVIII w. nastąpił dynamiczny rozwój Dublina.
Rozwijało się malarstwo portretowe i pejzażowe (Ch. Jervas, G. Burret, J. Barry, F. Wheatley, G. Mullins, W. Ashford, N. Hone, H.D. Hamilton). Około poł. XIX w. w architekturze zapanował historyzm. W 2. poł. XIX w. realizowano gł. zamówienia publiczne wg wzorów architektury klasycyzującej.
W malarstwie 1. poł. XIX w. dominujący stał się gust mieszczański (portrety, pejzaże, narracyjne sceny rodzajowe — G. Gabrielli, J.H. Campbell, J.H. Brocas, E. Hayes); jednocześnie wielu artystów wyemigrowało (F. Danby, M.A. Shee, D. Maclise, W. Mulready). Ideologia romantyzmu przyczyniła się do popularyzacji tematów z dziejów Irlandii i rodzimego krajobrazu (Maclise, G. Petrie, J.G.Mulvany, H. O’Neil, B.C. Watkins). W 2. poł. XIX w. artyści współtworzyli eur. tradycję akademicką lub ulegali wpływom prerafaelitów, barbizończyków, impresjonistów, postimpresjonistów, symbolistów (m.in. malarze: N. Hone mł., R. O’Conor, F.O’Meara, J. Lavery, W. F. Osborne, J.M. Kavanagh, N. Garstin, John B. Yeats, P. Henry, W.J. Leech, rzeźbiarz O. Sheppard). Na 1. dekadę XX w. przypadło szczególne nasilenie nurtu zw. odrodzeniem celtyckim.
Podział wyspy 1921–22 na 2 organizmy państw. zróżnicował kierunki rozwoju obu środowisk artystycznych. W Irlandii Północnej już pod koniec lat 30. czołową rolę zaczęli odgrywać przedstawiciele nurtów awangardowych W Wolnym Państwie Irlandzkim w latach 20. i 30. faworyzowano malarstwo nar. szkoły irl. i nurty architektury klasycyzującej. Pod koniec lat 20. pojawiły się wpływy twórczości F.L. Wrighta i Le Corbusiera, a później także L. Miesa van der Rohe. W malarstwie i rzeźbie proces przełamywania dominacji tradycjonalizmu trwał do 2. poł. lat 40. Do pionierów irl. awangardy w latach 30. należeli M. Jellet i E. Hone. W latach 60. nasiliło się oddziaływanie nurtów międzynar., w tym malarstwa (P. Scott, C. King, J. Aiken, F.Egan) i rzeźby abstrakc. (H. Heron, I. Stuart, M. Bulfin), ekspresjonizmu (malarze: B. Bourke, M. Kane; rzeźbiarze: O. Kelly, J. Beham), a także surrealizmu i pop-artu (R. Ballagh, M.Farrell). W latach 70. rozwijały się minimalizm i sztuka konceptualna (Bulfin, B. King; instalacje — J. Coleman); w latach 80. i 90. uznaniem cieszyły się także rzeźby Aleksandry Wejchert, prace malarzy neoekspresjonistów (B. McGuire, M. Mulcahy, P.Graham), realist. pejzaże M. Gale’a i T. Geoghegana oraz figuratywne i pejzażowe studia B. Cooke’a, a także zachowawcze malarstwo figuratywne kręgu Royal Hibernian Academy.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia