Iran. Gospodarka.
państwo w Azji Południowo-Zachodniej, nad Morzem Kaspijskim i zatokami Oceanu Indyjskiego: Perską i Omańską; od Półwyspu Arabskiego oddzielone wąską cieśniną Ormuz
Iran. Gospodarka
Encyklopedia PWN
Podstawą gospodarki Iranu jest, oprócz tradycyjnego rolnictwa, wydobycie i eksport ropy naftowej; środki stąd uzyskane przeznaczano 1960–80 na rozwój przemysłu wydobywczego, przetwórczego oraz na budownictwo i transport; rewolucja islamska i wojna z Irakiem (1980–88) osłabiły gospodarkę; koszty odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych szacuje się na ok. 40 mld dolarów USA; większość dużych zakładów przemysłowych jest kontrolowana przez władze prowincji, gdzie rozbudowany system biurokratyczno-decyzyjny w dużym stopniu blokuje aktywność gospodarczą; sektor prywatny obejmuje głównie drobny handel, gospodarstwa rolne i usługi; w 2007 (dane szacunkowe) rolnictwo wytwarzało 11% wartości PKB, przemysł 45,3%, usługi 43,7%. Znaczna część budżetu państwa przeznaczona jest na zbrojenia (1992–2000 — 8%), w tym produkcję broni masowego rażenia; produkt krajowy wg parytetu siły nabywczej brutto na 1 mieszkańca wynosi 12,3 tys. dolarów USA (2007).
Przemysł. Iran posiada bogate złoża ropy naft. w południowo-zachodniej części kraju (ostany Chuzestan i Bachtaran) oraz w szelfie Zat. Perskiej, w pobliżu wyspy Chark; wydobycie ropy naft. — 2. miejsce na Bliskim Wschodzie; w rozbudowie górnictwo gazu ziemnego (złoża nad Zat. Perską i podmor. w cieśn. Ormuz) oraz węgla kam., rud metali (żelaza w pobliżu Isfahanu, miedzi k. Jezd, cynku i ołowiu w pobliżu Tebrizu), siarki; w okolicy Niszapur eksploatacja turkusów. Produkcja energii elektrycznej (142,3 mld kW·h, 2003), w 96% z elektrowni cieplnych (opalane mazutem) i nielicznych wodnych (największa na rz. Karun), nie pokrywa zapotrzebowania (większość wsi nie jest zelektryfikowana). Rozwinięty przemysł rafineryjny w Teheranie, Szirazie, Buszahr i Abadanie, hutnictwo (huty żelaza w Isfahanie, Ahwazie, Jezd, aluminium w Szirazie), przemysł cementowy, maszyn. (maszyny roln., montaż samochodów) i spoż. (gł. cukr.); stare tradycje ma rzemiosło, zwłaszcza produkcja dywanów.
Rolnictwo. Użytki rolne zajmują ok. 35% pow. kraju, w tym grunty orne i sady — 8%, najwięcej w północno-zachodniej i południowo-zachodniej części kraju; nawadnia się (gł. za pomocą studni szybowo-sztolniowych) ok. 100 tys. km2 pow. gruntów ornych; rozpowszechniony system dzierżawy ziemi; niski poziom rolnictwa (prymitywne metody uprawy, ugorowanie ziemi). Uprawia się gł. zboża: pszenicę, jęczmień, ryż, kukurydzę, ziemniaki oraz buraki cukrowe, bawełnę, herbatę, tytoń, warzywa; rozwinięte sadownictwo (palma daktylowa, drzewa cytrusowe, oliwka, winorośl, figi, migdały, pistacje). W górach i na półpustyniach hoduje się (koczownicze i półkoczownicze pasterstwo) owce, kozy i bydło. W wodach przybrzeżnych połowy ryb, krewetek oraz pereł (Zat. Perska); duże dochody przynosi produkcja kawioru.
Transport i łączność. Sieć komunik. słabo rozwinięta, zwłaszcza we wschodniej części; dł. linii kol. normalnotorowych 7,3 tys. km (2005), w tym Kolej Transirańska ok. 1400 km; połączenia kol. z Azerbejdżanem, Turcją, Pakistanem i Turkmenistanem; łączna długość dróg kołowych 178 tys. km (2002), z tego 118 tys. km o nawierzchni utwardzonej, a w tym 751 km autostrad (Kazwin–Teheran–Kom); połączenia drogowe Teheranu ze stolicami ostanów oraz z Irakiem, Turcją, Afganistanem i Pakistanem; rozbudowany transport rurociągowy (dł. ok. 34 tys. km); rurociągi naft. z pól naft. południowo-zachodniego Iranu do terminali naft. w Abadanie, Chorramszahr, Bandar-e Maszur, Chark (na wyspie Chark) oraz do Teheranu; gazociąg z wybrzeża Zat. Perskiej do Teheranu; gł. porty mor.: Chorramszahr i Abadan przy ujściu Szatt al-Arab do Zat. Perskiej, Bandar-e Chomejni nad Zat. Perską oraz Bandar-e Torkaman nad M. Kaspijskim; gł. porty lotn.: Teheran, Bandar Abbas i Abadan. W Iranie istnieje 321 lotnisk (2006), z czego 129 ma utwardzone pasy startowe. Słabo rozwinięta sieć telefoniczna (wiele tysięcy wsi pozbawione łączności), 213 abonentów na 1000 mieszk. (2003); w użytkowaniu 4,3 mln telefonów komórkowych (2004).
Handel zagraniczny. Wartość eksportu 55,4 mld dol. USA (2005), importu — 42,5 mld dol. USA; w eksporcie dominuje ropa naft. i produkty naft. (85% wartości wywozu) ponadto gaz ziemny, bawełna, dywany, skóry karakułowe, kawior; import obejmuje gł. maszyny i urządzenia przem. i roln., środki transportu, aparaturę elektryczną, żywność, chemikalia, wyroby metal., sprzęt wojsk.; gł. partnerzy handl.: Chiny, Japonia, Niemcy, Włochy, Francja.
