Ibn Ruszd
 
Encyklopedia PWN
Ibn Ruszd, Abū al-Walīd Muḥammad Ibn Aḥmad Ibn Rušd, w Europie zw. Awerroesem, ur. 1126, Kordoba, zm. 10 XII 1198, Marrakesz,
arabski prawnik, lekarz, filozof, główny przedstawiciel filozofii arabskiego Zachodu.
Kalendarium
Urodził się 1126 w Kordobie. Pochodził z rodziny prawniczej — jego dziadek był kadim (sędzią) w Kordobie. On sam otrzymał staranne wykształcenie z dziedziny prawa, medycyny, filozofii, literatury, uzyskując szczególną renomę jako znawca kontrowersji prawnych. Był związany z dynastią i doktryną Almohadów. Jego przyjaciel, Ibn Tufajl, przedstawił go almohadzkiemu władcy Sewilli, przyszłemu kalifowi, Abu Jakubowi, który zainspirował go do napisania komentarzy do dzieł Arystotelesa. Ibn Ruszd pełnił urząd kadiego w Sewilli, potem w Kordobie. W 1182 zastąpił Ibn Tufajla na stanowisku lekarza sułtana Abu Jakuba. W latach 90. został zesłany do Luceny, małej miejscowości niedaleko Kordoby. Jego doktryna została potępiona, dzieła filozoficzne spalone. Pod koniec życia pozwolono mu powrócić do Marrakeszu, gdzie zmarł 10 XII 1198.
Komentator dzieł Arystotelesa
W świecie muzułmańskim najbardziej znane były jego dzieła poświęcone nauce prawa; zdaniem Ibn Ruszda, prawo nie ma samo w sobie żadnych braków, jeśli pojawiają się w nim jakieś niespójności, to są one spowodowane różnicami w interpretacji źródeł; z tego względu koncentrował się przede wszystkim na metodach interpretacji zasad prawa. Filozoficzna twórczość Ibn Ruszda obejmuje głównie komentarze do Arystotelesa. Do 1171 pisał tzw. małe komentarze (dżami) stanowiące ogólne wprowadzenie do logiki, fizyki, psychologii; 1168–75 pisał tzw. średnie komentarze (talchis); od 1177 jego twórczość miała charakter bardziej polemiczny; w tym czasie powstały 3 najbardziej istotne dzieła poświęcone relacji religii do filozofii: Tahafut at-tahafut [‘zniszczenie zniszczenia’], Fasl al-makal [‘traktat rozstrzygający’], Kaszf an manahidż al-adilla [‘księga o odkryciu dróg postępowania’]. Od 1180 Ibn Ruszd pisał głównie tzw. wielkie komentarze (tafsir) — serię tę rozpoczyna komentarz do Analityk wtórych, a kończy komentarz do dzieła O duszy, który przerodził się w osobny traktat De animae beatitudine. Jego dzieła medyczne obejmują komentarze do Galena i Ibn Siny oraz wielką medyczną syntezę Kullijjat [‘główne punkty’].
Dla Ibn Ruszda ideał wszelkiej ludzkiej wiedzy spełnił się w Arystotelesie. Swoje zadanie widział on jedynie w dopełnianiu, systematyzowaniu i oczyszczaniu tekstów Arystotelesa z wpływów neoplatońskich, co doprowadziło go do wypracowania metod wewnętrznych krytyki tekstu. Zarazem jednak włączył się do rozwiązania istotnego problemu, przed którym stała scholastyka arabska, a mianowicie próby pogodzenia porządków wiary i rozumu. Ibn Ruszd stwierdzał, że sam Koran zaleca racjonalne badanie rzeczywistości, ale w obrębie porządku poznania występuje pewna gradacja: określony typ wiedzy powinien być dostosowany do intelektualnego poziomu odbiorcy: niewykształcone masy zadowalają się językiem symbolicznym i argumentami oratorskimi; mutakallimowie wypracowali metodę interpretacji Koranu niedostępną dla mas, za pomocą której nie są jednak w stanie dowieść wielu tez; filozofów może zadowolić wyłącznie racjonalna argumentacja oraz dowód. Mieszanie tych płaszczyzn interpretacji Koranu, jak również prezentowanie wyższego typu argumentacji umysłom niższym, może prowadzić do nieporozumień oraz herezji. Na łacińskim Zachodzie tę hierarchiczną koncepcję poznania określano mianem doktryny podwójnej prawdy. Głosiła ona, że przedmiot i metody poznania filozofii i nauki z jednej, a teologii z drugiej strony, są różne — a zatem wszelkie sprzeczności pomiędzy tymi dyscyplinami są pozorne. Można głosić twierdzenie teologiczne i (pozornie) sprzeczne z nim twierdzenie filozoficzne i o obu jednocześnie utrzymywać, że są prawdziwe.
Relacja Boga do świata
Zdaniem Ibn Ruszda prawdziwa trudność leży we właściwym ujęciu relacji Boga do świata, którą często pojmuje się zbyt antropomorficznie. Niczego nie da się w sposób właściwy twierdzić o Bogu, można to czynić jedynie w sposób metaforyczny na podstawie analizy jego działań, a przede wszystkim ustanowionego przezeń porządku świata. Bóg działa jako pierwszy Poruszyciel, najwyższy Intelekt, czysty akt, przyczyna celowa, za której sprawą konstytuuje się uporządkowany świat. Dzieje się to w ten sposób, że Bóg sprawia, iż formy zawarte w materii w stanie potencjalnym aktualizują się w postaci konkretnych indywiduów reprezentujących określone rodzaje i gatunki. Ponadto uważał, że Bóg nie posiada wiedzy o tym, co szczegółowe, gdyż byłoby to poniżej jego godności; jest on Stwórcą świata, toteż zna wszystko to, co jest w świecie w sposób doskonały i kompletny, tj. w sposób abstrakcyjny i powszechny. Wyklucza zatem istnienie w świecie indywidualnej Bożej opatrzności; Boża wiedza obejmuje jedynie gatunki, nie jednostki.
Powszechność ludzkiej wiedzy
Mądrość jest tym, co transcenduje indywidualny ludzki byt. Zarówno intelekt czynny, jak i bierny należą do grupy substancji wiecznych i ponadindywidualnych, a konkretny człowiek w procesie poznania dostarcza im najwyżej materiału pochodzącego ze zmysłów. Dzięki temu ludzka wiedza ma charakter powszechny, jest dziełem całej ludzkości, a to, co pochodzi od jednostki jest nietrwałe i przemijające. Doktryna ta była znana na Zachodzie pod nazwą doktryny monopsychizmu.
Wpływ na potomnych
Myśl Ibn Ruszda została wprowadzona na Zachód w latach 30. XIII w. dzięki przekładom Michała Szkota. Do interpretacji Arystotelesa dokonanych przez Ibn Ruszda nawiązali w latach 60. przedstawiciele awerroizmu łacińskiego — Siger z Brabantu i Boecjusz z Dacji. Polemicznie ustosunkowali się do tego nurtu tacy myśliciele, jak: św. Bonawentura, R. Bacon, św. Albert Wielki, św. Tomasz z Akwinu. W 1270 bp Paryża, Stefan Tempier, potępił 13 tez filozoficznych, w tym inspirowaną przez Ibn Ruszda tezę o jedności intelektu. Na znacznie szerszą skalę potępienia te nastąpiły 1277. Radykalny awerroizm rozwinął się w XIV w. w Padwie, a jego czołowymi przedstawicielami byli Jan z Jandun i Marsyliusz z Padwy.
Dzieła: Aristotelis opera cum Averrois Cordubensis variis in eosdem commentariis (Wenecja 1562–74, reprint Frankfurt 1962).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Kordowa, wnętrze wielkiego meczetu fot. S. Kuruliszwili/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia