Horacy
 
Encyklopedia PWN
Horacy, Quintus Horatius Flaccus, ur. 8 XII 65 r., Wenuzja (Apulia), zm. 27 XI 8 r. p.n.e.,
najwybitniejszy z liryków rzymskich.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 8 XII 65 r. p.n.e. w Wenuzji (Apulia). Żył w czasach przełomu ustrojowego: upadku republiki i początku cesarstwa; syn wyzwolonego niewolnika, kształcił się w Rzymie i Atenach, gdzie trafił do armii obrońców republiki, po klęsce pod Filippi (42 r.) skorzystał z amnestii i stanął po stronie zwycięzcy Oktawiana Augusta, jako piewca ery pokoju po stuleciu bratobójczych wojen; przyjaźnił się z Wergiliuszem i politykiem Mecenasem; nie wykorzystał znajomości z politykami dla kariery, został poetą w miarę niezależnym; widocznym znakiem uznania było zamówienie u niego Pieśni stulecia (17 r.) z okazji uroczystości państwowych rozpoczynających nowy wiek. Zmarł 27 XI 8 r. p.n.e.
Horacy ma dziś status klasyka literatury europejskiej, ale w swoich czasach był nowatorem; stworzył oryginalną lirykę stroficzną.
Satyry, jamby
Wzbogacił literaturę rzymską o formę fikcyjnego listu poetyckiego i przyswoił jej nowy gatunek, satyrę, w której za pomocą żartu, ironii, ośmieszenia uświadamiał ludziom ich przywary i słabostki; demaskował pozorne wartości (majątek, zaszczyty, stanowiska) będące przeszkodami na drodze do szczęśliwego życia; nigdy nie moralizował; Satyry (księga I–II ok. 35–30 r.), wzorowane na utworach Lucyliusza, Menipposa i stoicko-cynickiej diatrybie, to ujęte w zwięzłym stylu przykłady z życia (również z mitów), scenki rodzajowe, sensacje obyczajowe i anegdoty. Tom wierszy, zwany epodami lub jambami (Epody ok. 30 r.), był rezultatem twórczego naśladownictwa Archilocha, mistrza poezji szyderczej; Horacy wprowadził do jambów nowe wątki: przyjaźni, patriotyzmu, miłości i refleksje na temat sztuki pisarskiej.
Pieśni
Liryka Horacego była oryginalną rzymską wersją meliki eolskiej (Alkajos, Safona), tworzoną jednak wg nowych reguł poetyki aleksandryjskiej, której prawodawcą był Kallimach, a naczelnym postulatem — doskonałość formalna wierszy (legitimum poema). Pieśni, zwane też odami (księga I–III 23 r., księga IV 13 r. zawiera tzw. ody rzymskie, będące wyrazem aprobaty dla programu polit. ces. Oktawiana Augusta), najczęściej ujęte w strofy 4-wersowe, miały przeważnie strukturę apelu, urozmaiconą elementami narracji i opisu; adresatami byli przyjaciele i znajomi Horacego, czasem dziewczęta — kochanki; w świecie liryki Horacego pierwsze miejsce zajmuje poeta zapewniający nieśmiertelność sobie i innym, przyjaciel dzielący duszę ze swym druhem, kochanek kobiet, wysłannik słodko-gorzkiego Erosa — wg określenia Safony, wreszcie obywatel patriota. Życie bohaterów Horacego upływa w cieniu śmierci, motyw przemijania towarzyszy wezwaniom do radości, jakie niesie młodość, przyjaźń, miłostki, czas spędzony przy winie, muzyce i poezji; wskazówką postępowania jest arystotelesowska zasada unikania skrajności, czyli idea złotego środka (aurea mediocritas).
Listy
Tę samą zasadę głosił Horacy w listach poetyckich (Listy, księga I 20 r., księga II — do Florusa — 18 r., do Augusta — 13 r.), poświęconych w większości problemom etycznym; ich rozwiązywaniu służy filozofia szczęścia (greckie eudaimonía); listy są pochwałą owej boskiej mądrości (caelestis sapientia), która wiedzie do doskonałości moralnej; Horacy, filozofując czerpał z wielu źródeł, głównie z filozofii epikurejskiej i stoickiej. Wśród listów o literaturze najsłynniejszy jest (XVI–XVIII w. wykorzystywany jako wykład poetyki normatywnej) List do Pizonów, znany też jako Sztuka poetycka (datowanie niepewne, 23–20 r. lub 10–8 r.); w rzeczywistości list ten, pozbawiony cech podręcznikowych, jest raczej wierszowanym traktatem o poezji.
Wpływ na poezję polską
Liryka horacjańska inspirowała szczególnie polską poezję renesansową (J. Kochanowski) i barokową (M.K. Sarbiewski, horacjanista łaciński, zwany Horatius Sarmaticus), natomiast satyry i listy wywarły wpływ na poezję oświecenia (I. Krasicki); Sztuka poetycka Horacego była w literaturze staropolskiej źródłem teoretycznej wiedzy o poezji (Sarbiewski); ślady jej wpływu, odciśnięte za pośrednictwem N. Boileau, nosi Sztuka rymotwórcza F.K. Dmochowskiego. W poezji współczesnej motywy horacjańskie bywają reinterpretowane (np. pomnik trwalszy od spiżu) lub parafrazowane czy wprowadzane jako ozdobniki.
Bibliografia
Quinti Horati Flacci opera omnia. Dzieła wszystkie, red. O. Jurewicz, t. 1–2, Warszawa 1986–88;
Dzieła wszystkie, przekł. A. Lam, wyd. 2 zmien., Warszawa 1996.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Elsheimer Adam, Pejzaż idealny ze światynią Westy w Tivoli, ok. 1608–10 — Národní galerie, Pragafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Licenza, willa Horacego (Włochy)fot. J. Ciechanowicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia