Honduras. Historia

Honduras. Historia.

Obszar zamieszkany przez Indian (wybrzeże karaibskie przez Arawaków), do podboju hiszpańskiego pozostawał w kręgu kultury Majów, skupionych wokół Copán. W 1502 odkryty przez K. Kolumba, 1524 podbity przez Hiszpanów, od 1535 w wicekrólestwie Nowej Hiszpanii (od 1539 w kapitanii generalnej Gwatemali). Gospodarka początkowo oparta na wydobyciu złota i srebra oraz pozyskiwaniu indygo, w XVII w. rozwój hodowli bydła, w XVIII w. upowszechnienie uprawy kakao. Nastąpił tu intensywny proces metysażu, z udziałem także czarnych niewolników, zasiedlających wybrzeże karaibskie. Od 1821 niepodległe państwo, 1822–23 w cesarstwie Meksyku, 1823–38 w ramach Zjednoczonych Prowincji Ameryki Środkowej, następnie odrębna republika.

W pierwszych dekadach samodzielnej państwowości rywalizacja między zwolennikami i przeciwnikami federacji środkowoamerykańskiej (liberałami a konserwatystami). Słabość rządów i gospodarki powodowała wzrost zadłużenia i wpływów Wielkiej Brytanii (1850–59 okupacja Wysp Zatokowych). Dochodziło do starć granicznych z Nikaraguą i Gwatemalą. W latach 70. i 80. XIX w., m.in. za rządów prez. M.A. Soto (1876–83), liberalne reformy: nowe prawodawstwo (konstytucja 1880), sekularyzacja dóbr kościelnych, reforma podatkowa, zniesienie ceł, rozwój sieci komunikacyjnej. W okresie prezydentury P. Bonilli (1894–99) nastąpiło ugruntowanie rządów liberałów (partia powstała 1891): modernizacja kraju, nowa konstytucja, wysiłki na rzecz zjednoczenia republik środkowoamerykańskich. W gospodarce, której podstawą było słabo rozwinięte rolnictwo i wydobycie srebra, cynku i ołowiu, od początku XX w. zaczęła dominować uprawa bananów — z czasem stała się najważniejszą jej dziedziną. Rosły wpływy koncernów USA, które opanowały ich uprawę i eksport (zwłaszcza United Fruit Co.).

W 1902 z inicjatywy M. Bonilli (prezydent 1903–07 i 1912–13) doszło do rozłamu w Partii Liberalnej i powstania ruchu manuelistowskiego (prekursor założonej 1916 Partii Narodowej). 1905–19 USA, w obronie swych interesów ekonomicznych, kilkakrotnie interweniowały zbrojnie w celu zdławienia strajków chłopskich i manifestacji antyrządowych; kilkakrotnie dochodziło do nieudanych rebelii wojsk. gen. F. Ferrery. W 1924 próba przejęcia władzy przez konserwatystów, z T. Caríasem Andino na czele, doprowadziła do kolejnych starć zbrojnych. W okresie dyktatury Caríasa (1932–48) nastąpiło wzmocnienie państwa i stabilizacja sytuacji politycznej. Nasiliły się jednocześnie represje wobec opozycji, trudności ekonomiczne, będące konsekwencją kryzysu światowego. W 1933 doszło do konfliktu zbrojnego z Gwatemalą. Po upadku dyktatury rządy objęli umiarkowani konserwatyści, czego skutkiem była destabilizacja polityczna: zaostrzenie rywalizacji między liberałami i Partią Narodową, nasilające się wystąpienia chłopskie i strajki. Po krótkich rządach junty wojskowej, wybory prezydenckie 1957 wygrał R. Villeda Morales. Wprowadzone przez niego reformy (rolna 1962, aktywna polityka państwa w sferze socjalnej i gospodarce, nowe ustawodawstwo pracy) napotkały opór ze strony oligarchii, kompanii północnoamerykańskiej i armii (częste próby puczów wojskowych).

Po przewrocie wojskowym 1963 prezydentem został O. López Arellano (1965–71). Jego rządy przyniosły stagnację gospodarczą i napięcia na wsi, represje wobec aktywistów chłopskich, korupcję władz, defraudację finansów publicznych, kryzys w stosunkach z USA i wzrost napięcia w stosunkach z Salwadorem (wojna futbolowa 1969). Dzięki porozumieniu między liberałami i Partią Narodowej 1971 powstał rząd jedności narodowej (prezydent R.E. Cruz), lecz skandale finansowe i niegospodarność doprowadziły wkrótce do zerwania porozumienia. Po kolejnym przewrocie wojsk. 1972 prezydentem ponownie został López Arellano (1972–75); 1975 przeprowadził ograniczoną reformę rolną, utrzymywał interwencjonizm państwa w gospodarce oraz rozwój infrastruktury przemysłowej; odnotowano wówczas wzrost ekonomiczny. Po kolejnym zamachu stanu 1975, inspirowanym przez USA, prezydentem został pułkownik J.A. Melgar Castro, nnastąpiło pogorszenie sytuacji gospodarczej, narastanie konfliktów na wsi i żądanie realizacji reformy rolnej; 1975 krwawo stłumiono chłopskie demonstracje. W wyniku przewrotu pałacowego 1978 rządy przejęła junta wojskowa, z pułkownikiem P. Pazem Garcíą na czele; nasiliła ona represje i zaprzestała reform z początku lat 70.

W 1980 odbyły się wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego, 1981 wybory prezydenckie; mimo przywrócenia rządów cywilnych (prez. R. Suazo Córdova, 1982–86) armia pod dowództwem gen. G. Alvareza Martíneza utrzymała kluczową pozycję w państwie; 1982 przyjęto nową konstytucję. Władze Hondyrasu zgadzały się na stacjonowanie na swym terytorium, popieranych przez USA, nikaraguańskich contras, co prowadziło do incydentów zbrojnych i sporów dyplomatycznych z Nikaraguą; 1986–90 prezydent J.S. Azcona Hoyo z Partii Liberalnej podjął nieudane próby osłabienia pozycji armii, włączył się też do środkowoamerykańskiego procesu pokojowego. Honduras nadal przeżywał trudności ekonomiczne. W wyborach 1990 zwyciężyła Partia Narodowa, która realizowała radykalny program oszczędnościowy, w wyniku czego wzrosło napięcie społeczne, nasiliły się represje ze strony armii oraz uległo pogorszeniu przestrzeganie praw człowieka. Po wyborach powszechnych 1993 do władzy powróciła Partia Liberalna. Nastąpiła stopniowa demilitaryzacja kraju i wprowadzono neoliberalne reformy ekonomiczne. Wybory prezydenckie i parlamentarne XI 2001 wygrała Partia Narodowa (prezydent R. Maduro Joest 2002–06) — w polityce wewnętrznej podjęto akcje przeciwdziałające narastającej fali przemocy; w tym celu powołano m.in. specjalny oddział policji, zajmujący się sprawą zabójstw dzieci w Tegucigalpie i innych głównych miastach kraju. W 2006 do władzy powrócili liberałowie (prezydent J.M. Zelaya Rosales). W 2009 Zelaya został obalony za łamanie konstytucji, władzę objął rząd tymczasowy, p.o. prezydenta R. Micheletti, nie uznany przez OPA, UE, ONZ. Od 2010 ponownie u władzy Partia Narodowa (prez. P. Lobo Sosa, J.O. Hernández).