Himalaje

Himalaje, chiń. Himalaya Shan, tybet. Kangripejde, hindi i nepalskie Himālaya, urdu Himalāyā, ang. Himalaya(s), staroż. Imaus,

system górski w południowej części Azji Środkowej, najwyższy na Ziemi, położony na terytorium Chin, Indii, Nepalu, Bhutanu i Pakistanu.

Oddzielony od Karakorum głęboką doliną górnego Indusu, od gór chińsko-birmańskich — przełomową doliną Brahmaputry; długość ok. 2500 km, szerokość 180–350 km; średnia wysokość ok. 6000 m; 10 szczytów o wysokości ponad 8000 m, najwyższy — Mount Everest — 8848 m.

Budowa geologiczna.

Himalaje powstały podczas orogenezy alpejskiej w wyniku kolizji kontynentu azjatyckiego z platformą dekańską, która wcześniej była częścią prakontynentu Gondwana; ruchy wznoszące trwają w Himalajach nadal (od górnego plejstocenu wysokość Himalajów wzrosła o ok. 1500 m). Strukturalnie w przekroju poprzecznym tworzą rodzaj wielkiego wachlarza (w północnej części fałdy i płaszczowiny są obalone ku północy, w południowej — ku południowi). Himalaje dzielą się na kilka równoległe pasm górskich opadających 3 stopniami ku Nizinie Hindustańskiej. Najwyższy stopień i główny grzbiet Himalajów tworzą Wysokie (Wielkie) Himalaje (szerokość 50–90 km), o rzeźbie alpejskiej, oddzielone od Transhimalajów podłużnymi tektonicznymi dolinami Indusu i Brahmaputry; są one zbudowane ze skał krystalicznych prekambru oraz osadowych, magmowych i metamorficznych — od karbonu do kredy. Na południe od Wysokich Himalajów ciągną się Małe Himalaje, silnie rozczłonkowane na oddzielne pasma i masywy; w zachodniej ich części leży Kotlina Kaszmirska, we wschodniej wiele mniejszych kotlin (m.in. Kotlina Katmandu). Najniższy stopień tworzą góry Śiwalik (wysokość 900–1200 m), pocięte głębokimi dolinami licznych rzek. Małe Himalaje i góry Śiwalik są zbudowane z osadowych i magmowych skał mezozoicznych i trzeciorzędowych.

Klimat.

Himalaje stanowią granicę między strefą klimatów zwrotnikowych na południu (klimat zwrotnikowy monsunowy, dość wilgotny) i podzwrotnikowych na północy (klimat górski, chłodny i suchy). W związku ze znacznym wzniesieniem silnie wykształcona piętrowość klimatu. Na przedgórzach średnia temperatura w styczniu ok. 10°C, w lipcu ok. 25°C, na wysokości 2000 m odpowiednio 6°C i 18°C, na wysokości 4500 m w ciągu całego roku poniżej 0°C. Opady w Himalajach, związane z letnim monsunem, przypadają na lato (od maja do października); roczna suma opadów na południu stokach we wschodniej części 2000–3000 mm i więcej, w zachodniej — ok. 1000 mm, na stokach północnych (osłoniętych przed wpływem monsunu) 100–250 mm.

Stosunki wodne.

Himalaje są odwadniane ku południu; wielkie rzeki: Indus, Satledź (dopływ Indusu), Brahmaputra wypływają po północnej stronie Wysokich Himalajów i początkowo płyną równolegle do głównego grzbietu, a następnie skręcają na południe i przecinają Himalaje, tworząc głębokie, przełomowe doliny; w Wysokich Himalajach ma źródła Ganges; na licznych dopływach Indusu, Gangesu (Ghaghra, Gandak, Kosi) i Brahmaputry — progi i wodospady; duże wahania stanu wód: wysoki w lecie, związany z deszczami monsunowymi i topnieniem lodowców, niski — w zimie. Nieliczne jeziora, największe Wular w Kotlinie Kaszmirskiej. Himalaje są silnie zlodowacone; granica wiecznego śniegu na północnych stokach Himalajów przebiega na wysokości 5700–6100 m (podnosi się z zachodu na wschód), na południu — obniża się do 4500–5000 m; liczne lodowce (największe w masywach Mount Everest i Kanczendzanga) o łącznej powierzchni ok. 33 tys. km². Powszechne ślady zlodowacenia plejstoceńskiego (doliny U-kształtne, moreny) o zasięgu znacznie większym niż współczesne.

Świat roślinny.

Himalaje leżą na granicy 2 państw roślinnych (Paleotropis i Holarctis) i odznaczają się wielkim zróżnicowaniem roślinności. W niższych rejonach stoków południowych występują od strony wschodniej wilgotne lasy tropikalne (z udziałem palm, figowców i bambusów), przechodząc ku zachodowi w formacje bardziej suche: lasy zrzucające okresowo liście, lasy twardolistne (z akacją i oliwką), lasostepy i stepy Pendżabu oraz pustynie (w dolinie Indusu); wyższe piętra roślinności tworzą lasy mieszane i iglaste (miejscami z udziałem cedrów), subalpejskie zarośla (m.in. różaneczników) i alpejskie łąki, sięgające po wieczne śniegi. Na stokach północnych rozciągają się rozległe stepy. Układ i zasięg pięter roślinności jest w poszczególnych częściach Himalaji różny (górna granica lasu na wysokości od 2250 m na zachodzie do ponad 4000 m na wschodzie); roślinność naturalna (zwłaszcza leśna) silnie zniszczona pod wpływem działalności gospodarczej człowieka.

Świat zwierzęcy.

Himalaje tworzą granicę między 2 krainami zoogeograficznymi: palearktyczną i orientalną. W niższych piętrach południowej strony Himalajów ze ssaków występują: słoń indyjski, niedźwiedź himalajski, panda mała, lampart, wiele gatunków małp; z ptaków: kur bankiwa, bażanty. W piętrze wysokogórskim oraz na stokach północnych żyją: himalajska odmiana niedźwiedzia brunatnego, irbis, wiele gatunków gryzoni, z pustorożców: tar, argali i jak.

Bogactwa mineralne: rudy miedzi i chromu, złoto, szafiry. Ludność zamieszkuje głównie urodzajne doliny i kotliny (zwłaszcza kotliny Katmandu i Kaszmirską) oraz południowe pogórze i góry Śiwalik; w niższych częściach dolin uprawa ryżu, herbaty, owoców cytrusowych, w wyższych (ponad 2500 m) — pszenicy, ziemniaków, warzyw; hodowla bydła (jaków), owiec i kóz. Himalaje są trudno dostępne (przełęcze na wysokości ok. 5000 m); główne szlaki komunikacyjne przechodzą doliną rzeki Dras z południowego Kaszmiru do doliny górnego Indusu (Śrinagar–Leh) oraz przez przełęcze Dźelep La (4386 m) i Tang-la (5481 m) z Sikkimu do doliny Brahmaputry (Gangtok–Xigazê). W Wysokich Himalajach Park Narodowy Sagarmatha, w górach Śiwalik — Park Narodowy Śahi Ćitwan, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Everest, Mount, na granicy Nepalu i Chin (Azja)

Transhimalaje (Chiny)

Lhoce

Ladakh, wjazd na przełęcz Fatu-la, Himalaje (Indie)