Herschel
astronom brytyjski, pochodzenia niemieckiego, z wykształcenia muzyk.
[hə̣:rszəl]
Sir Frederick William, ur. 15 XI 1738, Hanower, zm. 25 VIII 1822, Slough (hrab. Buckinghamshire),
Herschel Frederick William
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 15 XI 1738 w Hanowerze. W młodości odebrał tylko elementarne wykształcenie. Natomiast uczył się gry na skrzypcach i oboju. Już jako czternastolatek grał na oboju w orkiestrze gwardii w Hanowerze. Członkami tej orkiestry byli także jego ojciec, Izaak, i brat, Jakub. W 1757, po zajęciu Hanoweru przez oddziały francuskie, wyjechał (z Jakubem) do Wielkiej Brytanii. Mieszkał najpierw w Leeds, gdzie utrzymywał się z kopiowania nut. Później przeniósł się do Durham. Tam pracował jako kapelmistrz orkiestry wojskowej. W latach 1761–65 mieszkał w Doncaster, a 1766 w Halifaksie; pracował jako organista, także komponował, głównie symfonie, i koncertował. W końcu osiedlił się w Bath, gdzie spędził 16 lat i gdzie nadal utrzymywał się z posady organisty oraz nauczyciela muzyki.
Herschel interesował się astronomią; wiele czytał z tej dziedziny, także z dziedziny optyki i matematyki. Podjął, przy czynnym współudziale swojej siostry Karoliny (która zamieszkała z nim 1772), obserwacje astronomiczne za pomocą budowanych przez siebie teleskopów. Po odkryciu Urana, Herschel zyskał uznanie i sławę. Towarzystwo Królewskie przyjęło go w poczet członków i uhonorowało prestiżowym Medalem Copleya. W 1782 Król Jerzy III przyznał mu tytuł królewskiego astronoma i pensję roczną 300 gwinei. Pozwoliło to Herschelowi porzucić lekcje muzyki (z których dotąd się utrzymywał) i przenieść się, wraz z siostrą, do Windsoru, a 1786 do Slough koło Londynu. W 1788 ożenił się z bogatą wdową, Mary Pitt. Ich jedyny syn, John Frederick, był także zasłużonym naukowcem — kontynuował badania ojca dotyczące gwiazd podwójnych i mgławic, opracował 11 katalogów gwiazd podwójnych, badał rozmieszczenie mgławic pozagalaktycznych, był też jednym z pionierów fotografii. W 1793 Frederick Herschel otrzymał obywatelstwo angielskie i przyjął imię William (przedtem Friedrich Wilhelm). W 1816 otrzymał tytuł szlachecki. Był współzałożycielem Towarzystwa Astronomicznego w Londynie (powstało 1820). Herschel (mimo choroby) prowadził obserwacje do 1819, kiedy to jego syn po skończeniu studiów mógł go zastąpić. Zmarł 25 VIII 1822 w Slough.
Odkrycie planety i księżyców
Herschel prowadził obserwacje nieba za pomocą własnoręcznie konstruowanych teleskopów. Zbudował, korzystając z funduszów królewskich, największy wówczas teleskop, o średnicy 120 cm. Sam wykonywał lustra ze stopu cyny.
W 1781 Herschel zaobserwował na niebie obiekt, który nie zachowywał się jak gwiazda, ani nie był — jak początkowo sądził — kometą. Okazało się, że jest on planetą. Była to pierwsza planeta odkryta w czasach nowożytnych. Na cześć króla Jerzego III Herschel zaproponował nazwę dla planety Georgium Sidus (Gwiazda Jerzego). W Niemczech stosowano nazwę Herschel, ale ostatecznie nadano planecie nazwę zaproponowną przez J. Bodego — Uran. W 1787 odkrył dwa księżyce Urana (były to Tytan i Oberon), a 1789 dwa księżyce Saturna (Enceladus, Mimas).
Badania gwiazd
Herschel jest uważany za twórcę nowoczesnej astronomii gwiazdowej: badał rozmieszczenie i ruchy własne gwiazd. W 1783 odkrył ruch Słońca w przestrzeni.
Zajmował się także budową Galaktyki. Wykorzystując materiał obserwacyjny (zliczenia gwiazd widzianych w różnych kierunkach przy uwzględnieniu ich jasności widomych) ustalił 1784 kształt Galaktyki. Podał, że jest ona spłaszczonym systemem gwiazdowym, o rozpiętości 850 jednostek i grubości 200–250 jednostek (za jednostkę przyjął odległość Syriusza od Słońca); 1817 skorygował te wartości na, odpowiednio, 1000 i 150 jednostek.
Zapoczątkował również badania gwiazd podwójnych, odkrywając i katalogując ponad 800 z nich (do 1775 znano już około 90 takich obiektów, ale mało się nimi interesowano). Pierwszy katalog gwiazd podwójnych (opublikowany przez Herschela 1782) zawierał 269 obiektów, drugi (z 1785) 434 obiekty, trzeci (ukazał się 1821) — 848. Obserwacje Herschela pokazały, że wiele z tych układów to obiekty fizyczne, a nie efekt obrazu 2 gwiazd widzianych w perspektywie. W 1803 wykazał istnienie względnego ruchu gwiazd — składników układów podwójnych. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji opracował Herschel obszerne katalogi obserwowanych mgławic i gromad gwiazd oraz zainicjował badania ich rozmieszczenia przestrzennego; przedstawił hipotezę, że mgławice składają się z gwiazd.
