Havel Václav 
, ur. 5 X 1936, Praga, zm. 18 XII 2011, Hradeček (Vičice),
czeski polityk, dramatopisarz i eseista.
, ur. 5 X 1936, Praga, zm. 18 XII 2011, Hradeček (Vičice),
Havel Václav
Encyklopedia PWN
fot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 5 X 1936 w Pradze. Pochodzi z zamożnej praskiej rodziny mieszczańskiej, która po objęciu władzy przez komunistów 1948 była wywłaszczona i szykanowana.
Droga do teatru
Po ukończeniu szkoły podstawowej 1951 nie mógł kontynuować nauki w dziennej szkole średniej i zatrudnił się jako laborant na jednej z wyższych uczelni w Pradze; kontynuował jednak naukę w gimnazjum wieczorowym i po zdaniu matury 1954, chcąc uniknąć powołania do wojska, zaczął studia na Politechnice Praskiej, ale po 2 latach zrezygnował z kształcenia się na inżyniera i trafił do jednostki saperów w Czeskich Budziejowicach. Zwolniony z wojska 1959 wrócił do Pragi i został technikiem w teatrze ABC, a w następnym roku przeniósł się do teatru Na Zábradli, w którym z czasem został asystentem reżysera; w latach 1962–66 studiował zaocznie dramaturgię na Akademii Sztuk Muzycznych; od połowy lat 50. w prasie literackiej pojawiły się jego pierwsze publikacje — eseje i wiersze.
Działalność opozycyjna
W czasie praskiej wiosny 1968 działał m.in. w Klubie Zaangażowanych Bezpartyjnych, opowiadając się za pluralizmem politycznym i reformami społeczno-gospodarczymi; po interwencji państw Układu Warszawskiego występował przeciwko normalizacji, m.in. publicystyka w tak zwanym drugim obiegu, petycje do władz w obronie więźniów politycznych; jego twórczość literacką objęto zakazem publikowania bądź wystawiania w teatrach. Był współzałożycielem Karty 77, opozycyjnego ugrupowania demaskującego łamanie przez władze praw obywatelskich, a 1978 utworzył Komitet Obrony Niesprawiedliwie Prześladowanych. Po kilkumiesięcznych wyrokach 1977 i 1978, został V 1979 skazany na 4 i pół roku więzienia; po zwolnieniu II 1983 został uznany za przywódcę opozycji; ponownie aresztowany I 1989 za zorganizowanie manifestacji w 20. rocznicę śmierci J. Palacha przebywał w więzieniu do V 1989. W czasie aksamitnej rewolucji XI 1989, która doprowadziła do załamania się reżimu komunistycznego, był jednym z założycieli Forum Obywatelskiego, skupiającego ugrupowania opozycyjne.
Prezydent
W XII 1989 wybrany na prezydenta Czechosłowacji; nie mogąc zapobiec rozpadowi państwa podał się VII 1992 do dymisji; II 1993–II 2003 prezydent Republiki Czeskiej (przez 2 kadencje); zwolennik przystąpienia Czech do NATO i UE. Jako znany i popularny na arenie międzynarodowej polityk wielokrotnie występował w obronie wartości demokratycznych i przeciw łamaniu praw człowieka na świecie; uhonorowany licznymi nagrodami międzynarodowymi, zagranicznymi odznaczeniami państwowymi i doktoratami honoris causa, otrzymał m.in. Międzynarodową Nagrodę Karola Wielkiego (1991) i Order Orła Białego (1993).
Pisarstwo
W twórczości dramatopisarskiej oraz eseistyce ukazywał rzeczywistość Czechosłowacji w czasach tzw. realnego socjalizmu, także postawy moralne ludzi uwikłanych w wydarzenia najnowszej historii; w dramatach nawiązywał do teatru absurdu: Zahradní slavnost (1963), Powiadomienie (1965, przekład polski „Dialog” 1966 nr 10), Puzuk, czyli Uporczywa niemożność koncentracji (1968, premiera polska w tym samym roku), Audiencja (1975, wydanie polskie poza cenzurą 1981), nowsze sztuki, m.in. Largo desolato (1984, wydanie polskie 1987) i Kuszenie (1986, wydanie polskie 1987), ukazywały się od 1987 po polsku poza cenzurą; łączne wydanie polskie Teatr (1991); ważniejsze eseje, m.in. Siła bezsilnych (1978), w tomie Eseje polityczne (1984 poza cenzurą), także eseistyczne Listy do Olgi (1985, wydanie polskie 1993).
