Hannibal
 
Encyklopedia PWN
Hannibal
[fenickie, ‘darzony łaską Baala’],
ur. 247 p.n.e., zm. 183 p.n.e.,
kartagiński wódz i polityk.
Kalendarium
Urodził się 247 p.n.e. Był synem Hamilkara Barkasa. Od 237 przebywał w Hiszpanii. W 221, po śmierci Hasdrubala Pięknego, objął dowództwo stacjonującej tam armii kartagińskiej; 221–220 poszerzył panowanie kartagińskie w Hiszpanii na północnym zachodzie po rzekę Tag; 220–219 odprawił z niczym poselstwo rzymskie, które przybyło z żądaniem nieatakowania Saguntum; 219, kiedy armia rzymska była aktywnie zaangażowana w Ilirii, rozpoczął oblężenie Saguntum, który w obliczu zagrożenia oddał się do dyspozycji Rzymu (deditio).
II wojna punicka
Decyzja Hannibala o obleganiu Saguntum stała się bezpośrednią przyczyną II wojny punickiej (wojny punickie). Hannibal, uprzedzając karną ekspedycję rzymską, przeniósł wojnę na teren Italii. Błyskawicznym marszem przebył Pireneje, a po potyczce nad Rodanem z oddziałami rzymskimi — Alpy; następnie wkroczył do Galii Przedalpejskiej prawdopodobnie pomiędzy przełęczami: Małą Św. Bernarda i Montgenèvre. W trakcie tego przemarszu stracił ok. 75% armii, pozostało mu tylko 20 tysięcy piechoty i 6 tysięcy jazdy. Pomimo ogromnej przewagi liczebnej po stronie Rzymian, Hannibal 218–216 odniósł kilka ważnych zwycięstw nad kolejno wysyłanymi przeciw niemu armiami rzymskimi; XI 218 pokonał armię Scypiona Afrykańskiego Starszego nad rzeką Ticinus; w końcu XII 218 rozbił połączone armie konsularne nad rzeką Trebbią; 217 wspaniałym manewrem taktycznym Hannibal ominął stacjonującą pod Arretium (ob. Arezzo) armię konsula Gajusza Flaminiusza, wprowadził ją w zasadzkę i 23 VI doszczętnie rozgromił nad Jeziorem Trazymeńskim; 217 nie doszło już do poważniejszych potyczek wobec strategii unikania bezpośredniego starcia zastosowanej przez mianowanego dyktatorem Fabiusza Kunktatora; 216 nowi konsulowie Gajusz Terencjusz Warron i Lucjusz Emiliusz Paulus zgromadzili ogromną 80-tysięczną armię i wyruszyli przeciw Hannibalowi na południe Italii. 2 VIII 216 doszło pod Kannami do jednej z największych w dziejach klęsk oręża rzymskiego.
Koniec wojny — klęska pod Zamą
W 218–216 udało się Hannibalowi przeciągnąć na swoją stronę znaczne siły Galów, jednak ich działania zbrojne ograniczyły się w toku wojny przede wszystkim do obrony własnego terytorium. Kontyngenty galijskie w armii Hannibala składały się z ochotników, których liczebność była ograniczona, i ponosili w kolejnych starciach ciężkie straty. Hannibal przemieścił się na południe Italii, jednak nie udało mu się doprowadzić do walnego starcia, gdyż armie rzymskie po doświadczeniach początku wojny starały się go unikać, ograniczając się do kontrolowania ważniejszych ośrodków miejskich i tłumienia wszelkiej opozycji ze strony Italików. Wobec braku większej pomocy ze strony Kartaginy armia Hannibala słabła z roku na rok. Decydująca w przebiegu wojny była klęska i śmierć 207 nad rzeką Metaurus, idącego Hannibalowi z pomocą brata, Hasdrubala Barkasa. Przymierze zawarte 215 z Filipem V Macedońskim, który przystąpił do wojny po stronie Kartaginy, okazało się bezcelowe wobec jego biernej postawy. Panowanie Rzymian na morzu, ich sukcesy w Hiszpanii, a wreszcie bezpośrednie zagrożenie samej Kartaginy zmusiło Hannibala 203 do powrotu do Afryki. W 202 doszło do decydującej bitwy pod Zamą i armia rzymska, dowodzona przez Scypiona Afrykańskiego Starszego, pokonała oddziały Hannibala. Kartagina została zmuszona do zawarcia upokarzającego pokoju.
Urząd sufety — reformy w Kartaginie
Hannibal, sprawując urząd sufety (prawdopodobnie ok. 196), doprowadził Kartaginę do rozkwitu gospodarczego, co umożliwiło jej płacenie ogromnej kontrybucji wojennej określonej warunkami traktatu pokojowego. Po nieudanej reformie ustroju państwa został oskarżony przed Rzymem przez Radę Stu o tajną współpracę z Antiochem III Wielkim. Zmuszony do ucieczki, schronił się na dworze Antiocha Wielkiego w Efezie. W obliczu narastającego konfliktu seleukidzko-rzymskiego bez skutku nakłaniał Antiocha Wielkiego do powtórzenia własnej strategii i przeniesienia wojny na teren Italii. Kiedy rozpoczęły się działania zbrojne, powierzono mu dowództwo części floty syryjskiej, poniósł jednak klęskę 190 w bitwie ze sprzymierzoną z Rzymem flotą Rodos. Po klęsce Antiocha Wielkiego pod Magnezją (przełom 190 i 189) Hannibal zbiegł na Kretę, potem do Bitynii na dwór Prusjasza, którego został doradcą w okresie wojny Bitynii z Rzymem. Kiedy Prusjasz zgodził się na wydanie go Rzymianom, Hannibal 183 popełnił samobójstwo.
Ocena wodza
Hannibala uznawano za jednego z największych wodzów starożytności. Stał się wzorem dla wielu współczesnych teoretyków wojskowości (K. Clausewitz, A. Schlieffen). Istotą stosowanej przez niego taktyki było pełne wykorzystanie warunków terenu oraz zalet i słabości własnej, stosunkowo małej liczebnie, wielonarodowej armii. W najlepiej znanej bitwie pod Kannami udało mu się, po wzmocnieniu skrzydeł silną jazdą numidyjską i umieszczeniu najsłabszych oddziałów w centrum szyku, zamknąć w okrążeniu trzykrotnie liczniejszą armię rzymską.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Hannibal fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia