Habich Edward Jan

Habich Edward Jan, ur. 31 I 1835, Warszawa, zm. 31 X 1909, Lima,

polski inżynier, organizator szkolnictwa, matematyk.

Urodził się 31 I 1835 w Warszawie. Był synem urzędnika Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Kształcił się w warszawskim gimnazjum gubernialnym (według tradycji rodzinnej, został usunięty z ostatniej klasy za spoliczkowanie dyrektora szkoły, który obraził jego uczucia patriotyczne). Około 1852 wstąpił do wojska rosyjskiego i ukończył wydział artylerii Akademii Wojennej w Petersburgu, uzyskując stopień oficerski. W 1858 wystąpił z wojska i wyjechał do Francji, 31 X 1860 został przyjęty na studia do École des Ponts et Chaussées w Paryżu, którą ukończył 1863 z 4. lokatą.

Habich brał udział w powstaniu styczniowym. W 1864 powrócił do Paryża i został tam wykładowcą mechaniki w Szkole Wyższej Polskiej na Montparnasse. W latach 1865–68 był dyrektorem tej szkoły; jej absolwenci zdobywali czołowe miejsca w konkursowych egzaminach wstępnych na francuskie wyższe uczelnie.

W 1869 wyjechał do Peru. Miał wielkie zasługi dla gospodarki i szkolnictwa tego kraju. Zainicjował peruwiańskie czasopiśmiennictwo naukowo-techniczne, redagując w latach 1880–87 pierwszy tamtejszy tego rodzaju periodyk „Anales de Construcciones Civiles y de Minas del Perú”.

Dużo publikował, ogłosił ogółem 116 artykułów w naukowych czasopismach peruwiańskich (także w „Boletin de Minas, Industrias y Construcciones”), francuskich i polskich (m.in. w „Pamiętniku Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu” i w „Rocznikach Towarzystwa Naukowego Krakowskiego”); zajmował się w nich rozległą tematyką — od kinematyki po problemy inżynierskie mostownictwa i zagadnienia organizacyjne, wydał także prace z geometrii krzywych płaskich. Oprócz rozpraw naukowych opublikował po hiszpańsku książkę Vias del Pacifico del Marañon (1903).

W 1885 Habich ożenił się z Peruwianką narodowości hiszpańskiej, z którą miał 4 synów (jeden z nich Eduardo, został inżynierem) i córkę; jego potomkowie nadal należą do peruwiańskiej elity umysłowej i politycznej, jako święto rodzinne obchodzą dzień 3 maja. Do końca życia Habich utrzymywał ścisłe kontakty z krajem i z polską emigracją we Francji. Zmarł 31 X 1909 w Limie; został tam pochowany na koszt państwa, które wzniosło mu mauzoleum oraz pomnik w Limie na placu nazwanym na jego cześć.

Udział w powstaniu styczniowym

Po studiach w do École des Ponts et Chaussées wrócił do kraju, by wziąć udział w powstaniu styczniowym. W randze podpułkownika objął w Krakowie dowództwo oddziału, z którym 15 VIII 1863 wkroczył do zaboru rosyjskiego. Stoczywszy pomyślną potyczkę pod Pieskową Skałą, jeszcze tego samego dnia został rozbity pod Glanowem, a następnego dnia zmuszony do wycofania się z częścią oddziału do Galicji (reszta oddziału, pod dowództwem brata Habicha, Gustawa, przedarła się do powstańców operujących pod Siedliskami). Mianowany 2 X 1863 pełnomocnym komisarzem Rządu Narodowego w Galicji, działał energicznie i skutecznie organizując uzbrojenie i zaopatrzenie dla powstania. Dowiedziawszy się, że Gustaw dostał się do niewoli w bitwie pod Jeziorkiem (29 X), odbił go, przewiózł (podobno w przebraniu kobiecym) do Krakowa i wyekspediował do Francji.

Praca w Peru

Był pierwszym z polskich inżynierów zaangażowanych z inicjatywy Ernesta Malinowskiego przez rząd peruwiański. Przybył do Limy w XII 1869 i objął stanowisko inżyniera rządowego oraz dyrektora robót publicznych. Początkowo zajmował się nawadnianiem obszarów rolniczych na południu kraju, budową urządzeń portowych w Arica oraz opracowywaniem projektów regulacji miast. Od 1872 organizował peruwiańską państwową służbę techniczną na wzór francuskiego Korpusu Dróg i Mostów. Wydelegowany w 1873 do Europy (m.in. na wystawę powszechną w Wiedniu), podczas pobytu w Paryżu nakłonił do podjęcia pracy w Peru kilku dalszych rodaków, m.in. inżynierów: W. Folkierskiego, W. Klugera i K. Wakulskiego, architekta T. Stryjeńskiego oraz inżyniera górnika i geologa A. Babińskiego. Z pomocą Klugera i Wakulskiego stworzył w latach 1875–76 w Limie pierwszą w Ameryce Łacińskiej politechnikę pod nazwą Escuela de Construcciones Ciciles y de Minas del Perú (zmienioną wkrótce na Escuela Especial de Ingenieros de Construcciones Civiles y de Minas), istniejącą do dziś. Czołowymi jej profesorami, obok Habicha, który pozostał jej dyrektorem do końca życia, byli Kluger i Wakulski (wykładowca budowy dróg i mostów oraz wytrzymałości materiałów, przez jakiś czas wicedyrektor tej uczelni). Była politechniką na wysokim europejskim poziomie, pełniła też funkcję centralnej krajowej instytucji opiniodawczej w sprawach technicznych. Niezależnie od tej uczelni, stanowiącej główną jego pasję, Habich kierował również przez wiele lat Cuerpo de Ingenieros, od 1878 przewodniczył Radzie Centralnej Inżynierów Rządowych, a po przemianowaniu jej 1884 na Radę Robót Publicznych pozostał jej członkiem i doradcą technicznym do 1902. Nie ograniczał wszakże swej cywilizacyjnej działalności do tych dwóch odpowiedzialnych i czasochłonnych zajęć, odgrywając w Peru rolę i zdobywając sobie pozycję, nie ustępujące niczym roli i pozycji I. Domeyki w Chile.

Habich był rzecznikiem oparcia samowystarczalności gospodarki Peru na eksploatacji górniczej zasobów mineralnych oraz na rolnictwie ukierunkowanym przede wszystkim na uprawę winorośli, bawełny i trzciny cukrowej. W związku z tym nawoływał do podjęcia szeroko zakrojonego programu nawadniania żyznych, ale niedostatecznie zaopatrzonych w wodę terenów kraju. Był czynny w rozbudzaniu i organizowaniu życia umysłowego na wielu polach, daleko wykraczających poza jego własne bezpośrednie zainteresowania fachowe. Wniósł m.in. istotny wkład w opracowanie (1888–89) i wprowadzenie w życie (1896) nowoczesnego prawa górniczego, był współtwórcą Towarzystwa Geograficznego w Limie (1888).

Ponownie wydelegowany przez rząd peruwiański 1889 na wystawę powszechną i związane z nią kongresy naukowo-techniczne w Paryżu, objechał też Niemcy i Włochy zbierając materiały, nawiązując kontakty i dokonując zakupów dla rozmaitych instytucji peruwiańskich, m.in. dla resortów oświaty, wojny, skarbu i handlu. Powróciwszy do Peru w 1890 energicznie zajął się wprowadzaniem tam systemu metrycznego; z jego inicjatywy 1891 powołano w tym celu specjalne biuro, które jednak zaczęło funkcjonować dopiero 1906.