Grzegorz VII

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Grzegorz VII, brat Hildebrand, święty, ur. ok. 1020, Rovaco (Toskania), zm. 25 V 1085, Salerno,

papież.

Urodził się ok. 1020 w Rovaco (Toskania). Był zwolennikiem prymatu władzy papieskiej nad świecką; związany z kołami zwolenników reformy kościelnej. Po śmierci papieża Stefana X (1058) wysunął się na czoło tego obozu; kiedy przeciwnicy reformy wybrali Benedykta X, Hildebrand przeprowadził unieważnienie wyboru i w porozumieniu z dworem niemieckim wyniósł na tron papieski Mikołaja II; był wówczas właściwie kierownikiem polityki papieskiej, przyczynił się do wydania dekretu 1059 o wyborze papieża przez kardynałów, zapewnił papiestwu poparcie Normanów sycylijskich i margrabiny toskańskiej Matyldy. Po śmierci Mikołaja II (1061) przeprowadził wybór Aleksandra II, wbrew stanowisku dworu i episkopatu. 22 IV 1073 został kolejnym papieżem, okrzyknięty nim dawnym zwyczajem przez kler i lud rzymski w dniu pogrzebu Aleksandra II, a więc z pogwałceniem dekretu z 1059. Jako papież wydał surowe zarządzenia przeciw symonii i nikolaityzmowi (niestosowaniu się do nakazu celibatu przez duchownych mających wyższe święcenia kapłańskie).

Konflikt z cesarzem Henrykiem IV

Program Grzegorza prowadził do centralizacji Kościoła pod absolutną władzą papieża, zarówno przez wzmocnienie karności kościelnej, jak i przez uwolnienie się Kościoła spod władzy świeckiej; program ujmował krótko w 27 tezach, przypisywany Grzegorzowi Dictatus papae (1075). W 1075 Grzegorz obłożył cenzurami kościelnymi kilku biskupów niemieckich i lombardzkich oraz wystąpił z zakazem świeckiej inwestytury. Tym zarządzeniom sprzeciwił się cesarz Henryk IV, poparty przez episkopat Niemiec i północnych Włoch, a także antypapieską opozycję w Rzymie. Synod w Wormacji 1076 pozbawił Grzegorza urzędu; w odpowiedzi na to Grzegorz wyklął biskupów niemieckich i lombardzkich oraz rzucił anatemę na Henryka IV, zawieszając go w prawach monarszych. Skorzystała z tego feudalna opozycja w Niemczech, która wypowiedziała posłuszeństwo królowi i zaprosiła papieża na sejm; Henryk IV podążył do Włoch i spotkawszy papieża, kierującego się już do Niemiec, w zamku toskańskim w Kanossie upokorzył się przed nim i wyjednał zdjęcie klątwy (1077); Grzegorz musiał teraz zająć pozycję neutralną wobec wojny domowej w Niemczech. Dopiero gdy Henryk IV zdobył tam przewagę, a podjętych wobec papieża zobowiązań nie myślał realizować, Grzegorz ponowił (1080) klątwę; król powołał wówczas arcybpa Rawenny Wiberta na antypapieża (Klemens III) i wkroczył z wojskiem do Włoch, zajął Rzym i 1084 obwołał się cesarzem. Grzegorz bronił się w zamku Św. Anioła; dopiero odsiecz Roberta Guiscarda, ks. Normanów sycylijskich, zmusiła wojska cesarskie do odwrotu. Złupienie Rzymu przez Normanów skierowało gniew ludu przeciw Grzegorzowi, który opuścił miasto ze swymi sojusznikami; niebawem, 25 V 1085 zmarł w Salerno.

Ocena działalności

W okresie swej przewagi nad Henrykiem IV Grzegorz stał się nadzieją wszystkich antyniemieckich ugrupowań w Europie; jego politykę popierały zarówno monarchie zachodnie (Anglia, Francja. Hiszpania), jak i zagrożone ekspansją niemiecką, państwa wschodnie. Węgry uznały się za lenno papieskie, natomiast w Polsce Bolesław Śmiały z pomocą Grzegorza odbudował metropolię gnieźnieńską i niezależną hierarchię kościelną, a 1076 uzyskał koronę królewską. W obliczu wielu przeciwności nie sposób kwestionować osobistej uczciwości Grzegorza i jego hartu ducha; zbytnio jednak polegał na środkach prawnych i świeckich w dążeniu do osiągnięcia celów religijnych. Święto: 25 V.

Henryk IV przybywa do Kanossy, miniatura z pocz. XIV w.

Henryk IV w Kanossie błaga papieża Grzegorza VII o przebaczenie , miniatura — Bibliotheca Apostolica Vaticana, Rzym

Konkordat wormacki z 1122, dokument umowy zawartej pomiędzy papieżem Kalikstem II a cesarzem Henrykiem V, jego podpisanie zakończyło spór o inwestyturę świecką duchowieństwa