Gruzja. Historia

Gruzja. Historia.

Wzmianki o plemionach (m.in. Moschach, Tybarenach, Taochojach, Kolchach) zamieszkujących obecną Gruzję pochodzą z początku I tysiąclecia p.n.e. (zapiski asyryjskie i urartyjskie). ok. połowy I tysiąclecia p.n.e. w dolinie rzeki Kury powstało królestwo Iberii, a tereny mitycznej Kolchidy nad brzegami Morza Czarnego skolonizowali Grecy z Miletu. W połowie I w. p.n.e. Gruzja dostała się pod panowanie rzymskie Od II w. n.e. na ziemie gruzińskie, na których krzyżowały się kulty rzymskie i perskie, zaczęło przenikać chrześcijaństwo. W IV w. władcy Iberii (Kartlii), a VI w. Kolchidy (Lazyki) przyjęli chrzest; Kościół w Kartlii początkowo podlegał patriarchatowi w Antiochii (471 uzyskał autokefalię), w Lazyce — patriarchatowi w Konstantynopolu. W następnym stuleciu G. znalazła się pod wpływami Persji (Kartlia) i Bizancjum (Lazyka). Oba państwa prowadziły do 562 na terenie Gruzji wyniszczające wojny. W 2. połowie VII w. Kartlię podbili Arabowie. Władza Bizancjum i Arabów nad Gruzją uległa osłabieniu w VIII w. Ziemie gruzińskie podzieliły się między wiele księstw, m.in. Tao-Klardżeti, w którym panowała dynastia Bagratydów. Na początku XI w. jeden z nich, Bagrat III, zjednoczył zachodnią i część wschodniej Gruzji. Proces jednoczenia ziem gruzińskich zahamowały od połowie XI w. najazdy Seldżuków; dopiero Dawidowi IV Budowniczemu udało się wypędzić Seldżuków i zjednoczyć Gruzję (1122). Największe znaczenie w swoich dziejach Gruzja osiągnęła za panowania królowej Tamary (1184–1213). Osłabienie Seldżuków i zdobycie Konstantynopola przez krzyżowców (1204) pozwoliły rozszerzyć wpływy Gruzji na całe Zakaukazie. Potędze politycznej towarzyszył rozwój gospodarczy. Dzięki mecenatowi Tamary rozkwit przeżywała także kultura gruzińska, pozostająca pod wpływami bizantyńskimi, perskimi i tureckimi.

Najazdy Mongołów i rozciągnięcie ich zwierzchności nad Gruzją (ok. poł. XIII w.) osłabiły ją ekonomicznie i politycznie. Do ostatecznego upadku doprowadził ją najazd Timura w 2. połowie XIV w. W końcu XV w. Gruzja rozpadła się na 3 niezależne królestwa: Kartlię, Kachetię i Imeretię (ta z kolei na faktycznie niezależne księstwa: Megrelię, Abchazję i Gurię) oraz kilka udzielnych księstw. W XVI–XVII w. trwała rywalizacja Turcji z Persją o ziemie gruzińskie. Turcja rozciągnęła zwierzchność nad Imeretią i księstwami, Persja — nad Kartlią i Kachetią. Równocześnie w XV–XVII w. w Gruzji rozgrywała się walka o „rząd dusz” między krzyżem i półksiężycem, doszło do islamizacji Lazyki i Abchazji.

W połowie XVIII w. ziemie gruzińskie wyzwoliły się, jednakże walki wewnętrzne uniemożliwiły obronę niezależności. Władca Królestwa Kartlijsko-Kachetyjskiego, Herakliusz II, w zamian za gwarancję niepodległości przyjął 1783 protektorat rosyjski, ale gdy traktat spowodował najazd Persów, Rosja wbrew zobowiązaniom nie udzieliła pomocy. Po śmierci Jerzego XII Bagratydy Rosja zniosła władzę król. w Gruzji i na mocy manifestu z 1801 włączyła Gruzję Wschodnią do Imperium Rosyjskiego. Do 1810 taki sam los spotkał Gruzję Zachodnią (1803 przyłączono Megrelię, 1804 — Imeretię, 1810 — Abchazję). Natychmiast po inkorporacji ziem gruzińskich władze rosyjskie zaczęły ostro zwalczać odrębność kulturalną Gruzinów (likwidacja szkół gruzińskich, usunięcie napisów, zmiana wystroju świątyń prawosławnych). Gruzja stała się zapleczem surowcowym (bawełna) dla przemysłu rosyjskiego i rynkiem zbytu Rosyjska polityka rusyfikacji i wynarodowienia Gruzinów nie przyniosła większych rezultatów, a częściowo przyczyniła się do wzmożenia oporu i włączenia się wielu inteligentów gruzińskich do ruchu odrodzenia narodowego. Reforma włościańska (1864–71) oraz rozwój gospodarki spowodowały, iż w Gruzji zaczęła przeważać drobna własność i pojawiła się stosunkowo liczna warstwa robotników. Dzięki inteligencji gruzińskiej szerzyły się w Gruzji kierunki polityczne podobne do ogólnoeuropejskich. Szczególne miejsce zdobyły idee socjaldemokratyczne.

Po obaleniu caratu przez rewolucję lutową 1917 Rząd Tymczasowy powołał Samodzielny Komitet Zakaukaski, który był organem zarządzającym Gruzją, Armenią i Azerbejdżanem. O przyszłości krajów zakaukaskich miało zadecydować Zgromadzenie Ustawodawcze. Wskutek obalenia Rządu Tymczasowego przez bolszewików (rewolucja październikowa) nastąpiło przekształcenie Komitetu w Komisariat Zakaukaski. Po rozpędzeniu przez bolszewików Zgromadzenia Ustawodawczego w Rosji, Komisariat przeprowadził wybory do Sejmu Zakaukaskiego, który w III 1918, ogłosił suwerenną demokratyczna Federacyjną Republikę Zakaukazia. W maju państwo to, pod wpływem rozbieżności wewnętrznych i zagrożenia zewnętrznego, rozpadło się na Armenię, Azerbejdżan i Gruzję. 26 V proklamowano niepodległość Gruzji jako republiki. Bezpośrednio potem Gruzja (w wyniku agresji tureckiej) utraciła część terytorium, na mocy układu z VI 1918 wprowadzono okupacyjne garnizony niemieckie, a po wycofaniu się tych ostatnich — garnizony brytyjskie (XII 1918). Próby bolszewików (1919) dokonania przewrotu politycznego w Gruzji zakończyły się niepowodzeniem, w związku z czym władze bolszewickiej Rosji w V 1919 zawarły z Gruzją pokój. Kraj opuściły wojska brytyjskie i w ten sposób bolszewicy pozbawili Gruzji pomocy zagranicznej, a zalegalizowali istnienie swej organizacji. Po zajęciu przez Armię Czerwoną Azerbejdżanu (IV 1920) i Armenii (XI 1920), Gruzja pozostała jedyną niepodległą republiką zakaukaską. W II 1921 bolszewicy gruzińscy na polecenie KC RKP(b) proklamowali nowy rząd rewolucyjny, a Armia Czerwona okupowała Gruzję Bolszewicy krwawo stłumili opór wojsk i ludności cywilnej. Powołano Gruzińską SRR rządzoną przez bolszewików z Moskwy. W III 1921 podpisano w Moskwie układ pokojowy między Turcją i Rosyjską FSRR, w którym Turcja zrzekła się Batumi i północnej części Adżarii. Po ustanowieniu władzy sowieckiej znacjonalizowano przemysł, kolej, banki i wielkie przedsiębiorstwa handlowe oraz przeprowadzono reformę rolną. W XII 1922 Gruzja weszła w skład Federacji Zakaukaskiej, a wraz z nią 30 XII tegoż roku — do ZSRR. W 1936 Gruzja została przekształcona w sowiecką republikę związkową. W 1942 do północnych granic Gruzji zbliżyła się ofensywa armii III Rzeszy. W latach 40. NKWD deportowało z Gruzji kilkadziesiąt tysięcy ludzi, głównie Turków Meschetyńskich i Greków.

Podczas pieriestrojki w Gruzji od połowy lat 80. nasilał się ruch na rzecz demokracji i niepodległości. Po utworzeniu IV 1989 Narodowego Frontu Gruzji Rada Najwyższa Gruzji potępiła aneksję Gruzji z 1921 i zażądała od ZSRR podjęcia rokowań w sprawie suwerenności. Po zwycięstwie w wyborach powszechnych do parlamentu (X 1990) niezależnych ugrupowań Okrągły Stół–Wolna Gruzja jej przywódca Z. Gamsachurdia został głową państwa gruzińskiego. Po ogłoszeniu niepodległości Gruzji IV 1991 rozpoczął się konflikt zbrojny między jego zwolennikami a opozycją, zakończony I 1992 przejęciem władzy przez Radę Wojskową i E. Szewardnadzego, przewodniczącego Rady Najwyższej od III 1992. Po proklamowaniu niepodległości (VIII 1991) przez wchodzące w skład Gruzji Adżarię, Osetię Południową i Abchazję (VIII 1992) Gruzja znalazła się w stanie wojny domowej (szczególnie ostry konflikt zbrojny z Abchazją). Latem 1993 wojska gruzińskie zerwały rozejm z XI 1992 i wkroczyły do Abchazji. W IX 1993 wojska abchaskie wyparły siły rządowe z Suchumi i X 1993 przejęły kontrolę nad Abchazją (mimo deklaracji z 1993 status Abchazji pozostaje nadal nieuregulowany). W odpowiedzi na apel Szewardnadzego o pomoc, XI 1993 w Poti wylądowali marynarze rosyjscy, walki ze zwolennikami Gamsachurdii trwały do jego śmierci i opanowania przez wojska gruzińskie Megrelii (I 1994). Niestabilna sytuacja wewnętrzna i próba sfałszowania wyników wyborów parlamentarnych doprowadziła jesienią 2003 do obalenia władzy Szewardnadzego przez tzw. różaną rewolucję. W wyborach 2004 zwyciężył przywódca opozycji M. Saakaszwili, który zmienił dotychczasową orientację Gruzji na bardziej prozachodnią. W 2008 doszło do ponownego zaostrzenia relacji ze zbuntowanymi prowincjami. 8 VIII 2008 wojska gruzińskie zaatakowały stolicę Osetii Południowej Cchinwali. Tego samego dnia do konfliktu włączyły się wojska rosyjskie, występujące formalnie po stronie Osetii. Działania wojenne szybko przeniosły się na terytorium Gruzji właściwej (Rosjanie zajęli m.in. Gori i Poti) i do Abchazji. Rosja uznała niepodległość obu separatystycznych republik. Mimo podpisania 16 VIII 2008 rozejmu, część wojsk rosyjskich pozostała na ziemiach gruzińskich. Gruzja jest członkiem Wspólnoty Niepodległych Państw (od 1993; VIII 2008 gruzińskie władze podjęły decyzję o wystąpieniu z WNP — decyzja wejdzie w życie po upływie roku) i ONZ (od 1992).