Grecja starożytna. Teatr

Grecja starożytna. Teatr.

Powstał z publicznych obrzędów kultowych ku czci Dionizosa; w VI w. p.n.e. z chóru uczestniczącego w obrzędach, którego przewodnikiem był koryfeusz, wyodrębnili się aktorzy (pierwszego aktora wprowadził Tespis); wykrystalizowały się formy dramatyczne i ukształtowała się klasyczna budowla teatralna; widowiska skupiające widzów i aktorów, początkowo we wspólnym przeżyciu religijnym, traciły stopniowo charakter kultowy, zachowując cechy uroczystości ludowej i powszechnej. Teatr starożytnej Grecji ulegał w miarę upływu czasu zasadniczym przekształceniom; główne stadia jego rozwoju to: teatr objazdowy (wóz Tespisa, VI w. p.n.e.), klasyczny teatr ateński (V–IV w. p.n.e.), teatr hellenistyczny (III w. p.n.e., głównie poza Grecją) i teatr grecko-rzymski. Pierwotny teatr grecki składał się z przestrzeni (gr. orchḗstra) z ołtarzem (thymélē), która ostatecznie przybrała kształt koła, usytuowanej w pobliżu świątyni, u stoku wzgórza stanowiącego naturalną widownię (théatron). Z pojawieniem się aktorów zbudowano rodzaj garderoby — mały budynek sceniczny (skēnḗ), który wkrótce stał się nieodzownym tłem akcji przedstawienia; w IV–III w. p.n.e. skēnḗ była już okazałą budowlą z długą ścianą frontową, bocznymi skrzydłami (paraskḗnia) i pomostem (proskḗnion) przeznaczonym na występy aktorów. Miejsce dla chóru (orchḗstra) uległo zmniejszeniu, a widownia na zboczu wzgórza uformowała się w amfiteatr otaczający orchestrę przedłużonym półkolem kamiennych ław. Teatr był wyposażony w maszynerię umożliwiającą stosowanie różnych efektów widowiskowych (np. w dźwignię do podnoszenia i opuszczania bóstw) oraz w dekoracje malowane na płóciennych płaszczyznach (pínakes) i trójściennych graniastosłupach (períaktoi). Widowiska teatru klasycznego (V w. p.n.e.) odbywały się 2 razy w roku, w okresie świąt religijnych (Wielkie Dionizje i Lenaje); połączone były z konkursem dramatycznym. Przedstawienia tragiczne organizowało i finansowało 3 choregów, wyznaczonych przez archonta spośród obywateli miasta; opracowaniem scenicznym zajmował się autor dramatu (od czasów Sofoklesa grał także główną rolę); zwycięzcę wyznaczało 10 sędziów. Liczbę aktorów Ajschylos powiększył do 2, Sofokles — do 3. Aktorzy występowali w kostiumach o symbolicznym kroju i kolorze, w podwyższającym postać obuwiu (koturny) i peruce (onkos); używali masek, które orientowały widzów w charakterze i wieku postaci, a jako rezonatory wzmacniały głos; recytacja aktorów była zbliżona do śpiewu; przedstawieniom towarzyszyła muzyka instrumentalna. Oprócz teatru dramatycznego istniały w starożytnej Grecji ludowe widowiska farsowe (mim) wykonywane przez zespoły wędrowne. Formy i konwencje teatru starożytnej Grecji stanowią podstawę europejskiej tradycji teatralnej i są do dziś źródłem inspiracji twórczości teatralnej.

Epidaur, teatr (Grecja)