Giedymin

Giedymin, litew. Gediminas , ur. ok. 1275, zm. 1341,

wielki książę litewski.

Urodził się ok. 1275. Przeważa pogląd, że był synem Pukuwera i objął rządy po śmierci starszego brata Witenesa, chociaż według niektórych przekazów pochodził spoza dynastii, a tron zdobył mordując księcia w porozumieniu z jego żoną. W ciągu swojego panowania bronił Litwy przed Krzyżakami i prowadził politykę ekspansji na ziemiach ruskich.

Walki z Krzyżakami

Najazdy krzyżackie, nękające Litwę od początku jego rządów, zdołał 1324 przejściowo powstrzymać, zawierając (dzięki pośrednictwu papieża Jana XXII), 4-letni rozejm z zakonem; 1325 zacieśnił przymierze z Władysławem Łokietkiem przez małżeństwo swej córki Aldony (Anny) z królewiczem Kazimierzem; po upływie rozejmu Krzyżacy corocznie najeżdżali Litwę, Giedymin zaś wyprawiał się na Prusy lub Inflanty; 1337 Giedymin odparł najcięższy z tych najazdów, w którym wzięli udział krzyżowcy z całej Europy.

Korespondencyjna dyplomacja

W latach 1322–23 Giedymin — korzystając z pomocy dominikanów i franciszkanów z Rygi, której biskup był skłócony z Krzyżakami — wysłał do Stolicy Apostolskiej listy oskarżające zakon, że utrudnia chrystianizację Litwy, by zachować pretekst do napadów; w tym duchu prowadzono korespondencję także z władzami niektórych miast i wspólnot zakonnych, głównie w Niemczech, prosząc o przysłanie osadników i misjonarzy; jednak 1324 Giedymin nie zdecydował się (zapewne obawiając się buntu możnych) na przyjęcie chrześcijaństwa i do końca życia pozostał poganinem.

Ekspansja na Rusi

Siłą lub przez związki dynastyczne z Rurykowiczami podporządkował sobie księstwa ruskie ze stolicami w Witebsku, Mińsku, Połocku, Smoleńsku, Wiaźmie, Pińsku, Kijowie oraz ziemie Podlasia i Wołynia; na tronach pokonanych władców osadzał swych braci lub synów jako wasalnych książąt; panowanie litewskie nie wywoływało sprzeciwów, gdyż nie wiązało się ze zmianą systemu prawnego i społecznego; co więcej, Litwini bronili nowych nabytków przed najazdami tatarskimi; ok. 1330 przekazał bratu Fedorowi księstwo kijowskie, wchodząc zapewne w porozumienie ze Złotą Ordą; pozostawał w dobrych kontaktach z Pskowem, Nowogrodem Wielkim i Twerem, zagrożonymi przez „zbieracza ziem ruskich”, księcia moskiewskiego, Iwana Kalitę.

Założyciel Wilna

Według legendy, zapisanej w Latopisie Wielkiego Księstwa Litewskiego i Żmudzkiego (początek XVI w.) Giedymin dwukrotnie przenosił stolicę państwa: z Kiernowa do Trok i z Trok do Wilna, które miał założyć w czasie polowania na tura; książę wzniósł gród na górze (nazwanej dziś jego imieniem); za panowania Giedymina zbudowano w pogańskim wówczas Wilnie kościoły dominikanów i franciszkanów, którzy byli pisarzami w jego kancelarii; troszczył się o rozwój miasta, sprowadzając do niego (m.in. z Rygi) rzemieślników.

Giedyminowicze

Przed śmiercią zimą 1341 pod Wieloną (nad dolnym Niemnem) Giedymin podzielił państwo między swoich siedmiu synów: Wilno dostał Jawnuta, Troki — Kiejstut, Krewo — Olgierd (już władający Witebskiem), Kiernów i Słonim — Moniwid, Pińsk — Narymunt, Nowogródek — Koriat, a grody wołyńskie — Lubart. Syn Olgierda, Jagiełło (Władysław) zapoczątkował dynastię Jagiellonów; od innych synów Giedymina wywodziły swoje pochodzenie litewskie i ruskie rody Bielskich, Chowańskich, Czartoryskich, Golicynów, Sanguszków.

Lida, zamek (Białoruś)

Wilno, panorama miasta

Wilno, w głębi wieża Giedymina — pozostałość Zamku Górnego