Genua, Genova,
m. w północno-zachodnich Włoszech, nad Zat. Genueńską (M. Liguryjskie), u podnóża Apeninu Liguryjskiego;
Genua
Encyklopedia PWN
— 585 tys. mieszk. (2008), zespół miejski 674 tys. (2002); stol. regionu Liguria, ośrodek administracyjny prowincji Genui. Największy port mor. kraju i jeden z gł. portów Europy (przeładunek 50,1 mln t, 2000, przywóz gł. ropy naftowej, rud metali); ważny ośrodek przem., handl., nauk., kult. i turyst.; rozwinięty przemysł środków transportu (gł. stoczn.), hutnictwo żelaza, przemysł maszyn., metal., chem. (w tym petrochemiczny), elektrotechniczny, włók., spoż., poligraficzny, rafineria ropy naftowej; ważny węzeł kol. i drogowy, port lotn.; siedziba uniw. (zał. 1471) i in. szkół wyższych oraz instytutów nauk.-badawczych (m.in. oceanograf.); liczne muzea (m.in. N. Paganiniego); od 1954 Międzynar. Konkurs Skrzypcowy im. N. Paganiniego. Miejsce urodzenia K. Kolumba.
Historia. W starożytności gł. ośr. Ligurów; ok. 220 p.n.e. opanowana przez Rzymian; ważny port śródziemnomor.; rozkwit w okresie krucjat w XI–XIII w.; za pomoc udzieloną fr. krzyżowcom uzyskała liczne placówki handlu ze Wschodem (niektóre dzielnice w Jerozolimie, Antiochii, Jaffie i in. miastach); od XI w. niezależna republika, w której władzę sprawowały kolegium konsulów i senat; od 1339 na czele Genui — dożowie. W XIII w. największy rozkwit polit. i handl. (opanowanie handlu czarnomor. i na tym tle rywalizacja z Wenecją); koniec XIV i 1. poł. XV w. to okres upadku; klęska w bitwie z Wenecją pod Chioggią 1379, zdobycie przez Turków Kaffy (Teodozja) 1475; 1499 zajęta przez Francuzów; 1528 przeszła pod zwierzchnictwo Hiszpanii; zbombardowana przez Francuzów 1684; na ich rzecz straciła 1768 Korsykę, a 1797 sama została przez nich opanowana; przekształcona przez Napoleona I w Rep. Liguryjską; 1805 przyłączona do Francji, 1815 do Królestwa Sardynii. W 2. poł. XIX w. rozwój wielkiego przemysłu i ruchu robotniczego (1892 Wł. Partia Socjalist.); w czasie II wojny światowej silny ośr. ruchu oporu; 5 IV 1945 partyzanci, wspierani przez mieszkańców Genui, zmusili niem. wojska okupacyjne do podpisania kapitulacji.
Zabytki. Katedra S. Lorenzo (XII–XIV w., kopuła z 1567); liczne kościoły, m.in.: S. Maria di Castello (XII w.), S. Donato (XII–XIII w.), S. Matteo (XII–XIII w.), S.S. Annunziata (XV–XIX w.), S. Maria Assunta di Carignano (XVI–XVII w.); got.-renes. Palazzo S. Giorgio (XIII, XVI w.), Palazzo Ducale (XIII–XIV w., przebudowa XVI w.); pałace z XVI–XVII w. (m.in. Bianco, Rosso) i podmiejskie wille w ogrodach (Cambiaso, Scassi); pałac król. z poł. XVII w. i uniwersytecki z XVI–XVII w., 2 teatry: Teatro Falcone (1652), Teatro Comunale dell’Opera (1828), liczne budowle neoklas.; słynny cmentarz Camposanto.
