Francja. Film

Francja. Film.

Pierwsze publiczne, płatne pokazy kinematografu braci A. i L. Lumière’ów (28 XII 1895) zapoczątkowały dzieje kinematografii na świecie; do jej powstania i rozwoju przyczynili się w znacznym stopniu francuscy prekursorzy (wynalazcy fotografii J.N. Niepce i L.J.M. Daguerre, lekarz i konstruktor E.J. Marey, fizjolog G. Demeny, rysownik E. Reynaud); sukces kinematografu skłonił braci Lumière’ów do zaangażowania ekipy operatorów, którzy na całym świecie demonstrowali krótkie filmy reportażowe i realizowali nowe; ewolucja filmu w kierunku gatunków fabularnych spowodowała wycofanie się Lumière’ów; nowi przedsiębiorcy — Ch. Pathé i L. Gaumont założyli 1909 wytwórnie, które po wielu przekształceniach istnieją do czasów obecnych; działająca 1896–1913 firma Star Films G. Méliesa wprowadziła filmowanie scen fabularnych z udziałem aktorów, w specjalnych atelier, z wykorzystaniem tricków technicznych; po ok. 10 latach istnienia kinematografu powstał film artystyczny, upodobniony do spektaklu teatralnego (Film d’Art); nowych form ekspresji poszukiwali komicy (najsłynniejszy M. Linder); przeciwstawieniem się teatralizacji były melodramaty, odcinkowe seriale kryminalne z akcją wyprowadzoną w plener (V. Jasset, F. Feuillade); do 1914 kinematografia francuskiej zajmowała pierwsze miejsce w świecie pod względem produkcji filmowej i poszukiwań nowego języka filmowego; wraz z I wojną światową nastąpił kres tego pierwszeństwa. W latach 20. w filmie francuskim ukształtowały się kierunki artystyczne zwane awangardami (1924 — impresjoniści L. Delluc, G. Dulac, J. Epstein, A. Gance, M. Herbier; 1925 — surrealiści m.in. L. Buñuel, dadaiści oraz kubiści, m.in. F. Leger), które kładły nacisk na cechy charakterystyczne dla sztuki filmowej (ruch, plastyka), a wzbogacony dzięki nim język filmu pozwolił na odtwarzanie dramatów wewnętrznych bohaterów; eksperymentowali formalnie, poszukując istoty „czystego kina”, M. Ray, H. Chaumette, J. Vigo, A. Cavalcanti. Powstanie kina dźwiękowego było dla filmu francuskiego klęską artystyczną; do połowy lat 30. przeważały sfilmowane utwory teatralne; rozwinął się kierunek populistyczny (twórczość R. Claira) oraz realizm historyczny (filmy J. Renoira); na uwagę zasługuje twórczość J. Duviviera, A. Malrauxa, Christiana-Jaque’a; sukcesy na ekranie odnosili aktorzy: J. Gabin, M. Morgan, Arletty, J. Jouvet, F. Rosay, Raimu, M. Simon. W związku z sytuacją Francji po klęsce 1940 emigrowali niektórzy twórcy, pozostali, którzy odmówili współpracy z niemiecką propagandą, tworzyli w konspiracji przyszłą strukturę niepodległego kina francuskiego (głównie na łamach podziemnego „L’Ecran Français”); zakaz wyświetlania filmów anglosaskich i niepopularność filmów niemieckich i włoskich wytworzyły zapotrzebowanie na produkcję rodzimą; realizowano utwory budzące nadzieję przetrwania, gloryfikujące potęgę sił witalnych narodu (L. Daquin, J. Grémillon, J. Dellanoy); powstawały filmy uciekające w umowny „świat bez wojny” (J. Bécker, K.G. Clouzot, Christian-Jaque), a także traktujące o wartościach uniwersalnych (m.in. Dellanoy, R. Bresson); w końcu lat 30. ukształtował się nurt filmu psychologicznego, zwany francuską szkołą realizmu poetyckiego (M. Carné). Po zakończeniu II wojny światowej nastąpił napływ tanich filmów amerykańskich (układ Blub–Byrnes z 1949 dwukrotnie zwiększył udział filmów hollywoodzkich w repertuarze kin francuskich). Do ponownego rozkwitu produkcji rodzimej przyczyniła się nowa generacja twórców (m.in. R. Clement, L. Daquin, A. Cayatte, J. Tati); obok dzieł realistycznych rozwijał się tzw. film czarny, oddziaływała nań modna filozofia egzystencjalizmu bliższa tezom J.P. Sartre’a niż A. Camusa (J. Dellanoy, G. Cluzot, Y. Allegret, C. Autant-Lara); do końca lat 50. w produkcji filmowej dominowały filmy rozrywkowe, głównie ekranizacje klasyki, szermujące hasłem „francuskiej jakości” (Clair, J. Renoir, Christian-Jaque, C. Autant-Lara, J.P. Le Chanois); czołowym aktorem tych filmów był G. Philippe; masowo produkowano filmy „płaszcza i szpady” — odtąd jednej ze specjalności francuskiej kinematografii (m.in. A. Hunebelle); w 2. połowie lat 50. zaczęły powstawać filmy świadomie negujące „francuską jakość” (R. Vadim, L. Malle, A. Astruc); sławę gwiazdy zyskała B. Bardot; poświęcony filmowi miesięcznik „Cahiers du cinema” zaatakował całą strukturę filmu francuskiego, lansując model tzw. kina autorskiego. W latach 60. filmy C. Chabrola, F. Truffauta, J.L. Godarda, E. Rohmera, umiejętnie reklamowane przez krytyków, narzuciły opinii francuskiej pojęcie nouvelle vague (nowa fala), zrewolucjonizowały język filmowy i wywarły wpływ na film światowy. Jednocześnie z francuskim filmem dokumentalnym rozwinął się kierunek Cinema-vérité; (J. Rouch, C. Markes, A. Varda). Wybitną pozycję w kinie francuskim zajął A. Resnaise, dzięki jego twórczości film współczesny zetknął się z głośnym zjawiskiem literackim nowej powieści, której zasady przeniesione na ekran układały się w swoistą „dramaturgię spojrzenia” (do nurtu tego nawiązali swoją twórczością filmową Ph. de Broca, H. Colpi, L. Malle, a także pisarze reżyserujący filmy — A. Robbe-Grillet, M. Duras i in.); w kręgu nowatorskich inspiracji nowej fali pozostawała twórczość J. Demy’ego, M. Camusa, S. Bourguinona, C. Leloucha, P. Etaixa, G. Ourego; na ekranie sukcesy odnosił J.P. Belmondo, w farsie — L. de Funès. Pod koniec lat 60. nastąpił w filmie zwrot ku problematyce społecznej, związany z ogólną radykalizacją nastrojów (lewackie manifesty filmowe Godarda); w maju 1968 środowisko filmowe solidarnie wsparło młodych kontestatorów, zrywając festiwal w Cannes i przerywając produkcję wielu filmów; powołano Stany Generalne Kinematografii Francuskiej, które wypracowały kilka wzorcowych (w praktyce nie zrealizowanych) propozycji nadania kinematografii charakteru uspołecznionego i humanistycznego; powstało wiele filmów w konwencji tzw. fikcji realistycznej (m.in. B. Paula, M. Dracha, C. Costy-Gavrasa, Y. Boisseta, B. Taverniera, H. Verneuila, Malle’a). W końcu lat 70. wzrosła produkcja filmów, których twórcy prowokacyjnie uprawiali kult szpetoty (m.in. J. Eustache, B. Blier oraz tworzący we Francji cudzoziemcy W. Ferreri, B. Bertolucci, J. Jaeckin, W. Borowczyk, B. Makavejev); odrębnym zjawiskiem w latach 70. i początku 80. stało się kino zwane kobiecym (Varda, N. Kaplan, Y. Bellon, J. Moreau, Ch. Ackerman); 1967–77 tworzył we Francji Hiszpan L. Buñuel. Lata 80. obfitują w kinie francuskim nowatorskimi rozwiązaniami w filmach rozrywkowych, realizowanych przez twórców z kręgu kina autorskiego (m.in. J.J. Annaud); powstają dramaty obyczajowe (C. Sautet, M. Pialat, A. Żuławski, C. Miller, J. Doillon, J.-J. Benoix), staranne technicznie filmy sensacyjne i kryminalne (P. Granier-Deffere, G. Lautner, H. Verneuil); do czołowych aktorów należą: J. Moreau, C. Deneuve, Belmondo, A. Delon oraz wszechstronny G. Depardieu; powstają komedie, m.in. C. Zidiego, P. Vebera, Y. Roberta, J. Yanne; popularnym gatunkiem jest kostiumowy film historyczny zawierający często analogie do społeczno-politycznych problemów współczesności, zarówno w ujęciach komediowych (m.in. B. Tavernier), jak i dramatycznych (A. Wajda, E. Scola); niewielki ale istotny margines produkcji filmowej lat 80. stanowią eksperymenty i poszukiwania twórcze Godarda oraz hermetyczne w odbiorze doświadczenia filmowe L.M. Strauba i P. Garrela oraz R. Depardona — pozostające na pograniczu fabuły i dokumentu. W latach 90. dominują dramaty psychologiczne Dzięki systemowi pomocy państwa Francja produkuje ponad 100 filmów rocznie i sięga po światowy prymat w liczbie widzów na filmach rodzimej produkcji (ponad 35%).

Bibliografia

J. PŁAŻEWSKIHistoria filmu francuskiego, Warszawa 1992.

Lumière Auguste i Louis, Oblany ogrodnik, kadr z filmu, 1895