Familia

Familia,

nazwa magnackiego stronnictwa polit. Czartoryskich i spokrewnionych z nimi rodzin, które odegrało zasadniczą rolę w dziejach Polski XVIII w.

przywódcami jej byli M.F. Czartoryski i jego brat A.A. Czartoryski oraz ich szwagier, S. Poniatowski; w późniejszym okresie do działaczy Familii należeli: przyszły król Stanisław August Poniatowski, A.K. Czartoryski, S. Lubomirski, M. Ogiński, A. Zamoyski; w okresie bezkrólewia 1733 Familia opowiedziała się za Stanisławem Leszczyńskim, a następnie, pogodzona z Augustem III, stała się stronnictwem dworskim; po bezskutecznych próbach reformy Rzeczypospolitej, podejmowanych podczas obrad sejmowych 1744–50, Familia odsunęła się od dworu. W polityce zagranicznej Familia reprezentowała orientację ros.; opierając się na Rosji przygotowywała 1762–63 zamach stanu, który miał jej dać pełnię władzy w Rzeczypospolitej i umożliwić przeprowadzenie reform (m.in. zniesienie liberum veto i władzy hetmańskiej, zaprowadzenie stałego sejmu i kolegialnych urzędów); w okresie bezkrólewia 1763–64 zbrojna interwencja ros. pozwoliła Familii osadzić na tronie Stanisława Augusta Poniatowskiego, pokonać przeciwników; zawiązano konfederację generalną pod laską A.A. Czartoryskiego, trwającą do 1766; w okresie tym Familii udało się częściowo zrealizować program reform, m.in. zostały utworzone komisje skarbowe i wojsk. ograniczające władzę podskarbich i hetmanów, dzięki konfederacji zawieszono także liberum veto; na dalsze reformy nie pozwoliły Rosja i Prusy; po odrzuceniu przez Familię żądań Rosji dotyczących uregulowania sprawy dysydenckiej, przeciwnicy Familii i króla pod protekcją Katarzyny II zawiązali 1767 konfederację radom. i skasowali część wprowadzonych reform. Po I rozbiorze Polski Familia stała się trzonem opozycji magnackiej zwalczającej króla i Radę Nieustającą, protekcji zaś szukała w Austrii; 1788 Familia zmieniła orientację na pruską, co umożliwiło jej zdobycie silnej pozycji w Sejmie Czteroletnim; 1790 przedstawiciele Familii ponownie zbliżyli się do króla i jego stronnictwa, współpracując przy uchwaleniu Konstytucji 3 maja.