Europejska Wspólnota Gospodarcza
 
Encyklopedia PWN
Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG), ang. European Economic Community (EEC), fr. Communauté économique européenne (CEE), niem. Europäische Wirtschaftsgemeinschaft (EWG),
1958–93 europejska, międzynarodowa organizacja gospodarcza;
założona na mocy traktatu podpisanego 25 III 1957 w Rzymie, który wszedł w życie 1 I 1958 (rzymskie traktaty); jedna z 3 europejskich wspólnot integracyjnych — wraz z Europejską Wspólnotą Węgla i Stali (EWWiS) i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej (Euratom) — i najważniejsza z nich.
Została powołana przez 6 państw zachodnioeuropejskich — Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, RFN i Włochy — które od 1952 współtworzyły EWWiS. W 1954 niepowodzenie podjętej przez nie próby rozszerzenia procesów integracyjnych na dziedzinę polityczną i wojskową (Europejska Wspólnota Obronna, Europejska Wspólnota Polityczna) spowodowało powrót do dyskusji na temat dalszej integracji ekonomicznej; ważnymi etapami w długich negocjacjach nad celowością powołania i kształtem nowych organizacji gospodarczych stały się: konferencja ministrów spraw zagranicznych 6 państw w Mesynie (VI 1955), prace komisji pod przewodnictwem belgijskiego ministra P.H. Spaaka i przyjęcie jej raportu (V 1956); dyskusje toczone na jego podstawie doprowadziły ostatecznie do ustalenia i podpisania w Rzymie 2 traktatów: o powołaniu EWG i Euratomu. Jako główne cele działania EWG określono przyczynianie się do harmonijnego gospodarczego rozwoju państw członkowskich, wzmacniania ich stabilności ekonomicznej, podnoszenia stopy życiowej ich obywateli i zacieśniania związków między państwami przez utworzenie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityki gospodarczej państw członkowskich. Do realizacji tych celów miało służyć: wyeliminowanie ceł w stosunkach handlowych między państwami EWG, a także ograniczeń ilościowych i innych podobnych barier; ustanowienie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej i prowadzenie wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich; zapewnienie swobody przepływu osób, usług i kapitału na obszarze EWG; prowadzenie wspólnej polityki rolnej i polityki transportowej; zapewnienie wolnej konkurencji; ujednolicenie ustawodawstwa w zakresie niezbędnym do właściwego funkcjonowania wspólnego rynku; utworzenie Europejskiego Funduszu Socjalnego i Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
Jako główne organy statutowe EWG utworzono: Radę, naczelny organ uchwałodawczy, złożony z przedstawicieli rządów państw EWG, oraz Komisję, główny organ wykonawczo-zarządzający, którego członkowie (komisarze) byli wyznaczani na 4 lata przez poszczególne państwa (po 1–2) w drodze ogólnego porozumienia. Nadto głównymi organami wspólnymi dla EWG, EWWiS i Euratomu zostały: Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne o kompetencjach doradczych, opiniodawczych i kontrolnych oraz Trybunał Sprawiedliwości. Deputowani Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego, od 1962 Parlamentu Europejskiego, byli desygnowani przez parlamenty państw członkowskich, a od 1979 pochodzili z wyborów powszechnych i bezpośrednich (w każdym z państw wybierano określoną liczbę deputowanych) na kadencję 5-letnią. Na mocy tzw. traktatu o fuzji organów z 1965, który wszedł w życie 1967, utworzono jedną Radę Ministrów i jedną Komisję dla wszystkich 3 Wspólnot Europejskich; 1977 powołano Trybunał Obrachunkowy o uprawnieniach w zakresie kontroli dochodów i wydatków Wspólnot. Siedzibą Rady i Komisji została Bruksela, Parlamentu — Strasburg, obu Trybunałów — Luksemburg. Ponadto od 1958 tworzono organy pomocnicze, jak: Komitet Stałych Przedstawicieli, Komitet Ekonomiczno-Społeczny, fundusze strukturalne, komitety stałe i tymczasowe, grupy robocze.
Od 1959 stopniowo redukowano cła i znoszono inne ograniczenia w handlu między państwami EWG, tak iż 1 VII 1968 formalnie zakończono tworzenie unii celnej; etapowo wprowadzono wspólną taryfę celną, a od 1970 zaczęła obowiązywać wspólna polityka handlowa (państwa EWG utraciły możliwość zawierania indywidualnych umów handlowych); 1964 przyznano obywatelom państw EWG pracującym za granicą (ale w EWG) równe prawa w zakresie ubezpieczeń społecznych z prawami obywateli państw, w których są zatrudnieni; do końca 1969 wprowadzono stopniowo wspólny rynek siły roboczej; w latach 60. zainicjowano też programy wspólnej polityki w innych zakresach, jak: polityka transportowa, regionalna, energetyczna, podatkowa. Największe trudności i spory wywołało ustanowienie i prowadzenie wspólnej polityki rolnej; jej realizację zapoczątkowało porozumienie osiągnięte 1962; do 1968 wprowadzono wspólne rynki branżowe w rolnictwie; wspólna polityka rolna stała się najbardziej rozbudowanym sektorem polityki gospodarczej EWG, drobiazgowo regulowanym i wyjętym spod działania praw rynku, z zadaniem utrzymania cen na poziomie wyższym od światowego i ochrony rynku przed importem; jej sukces przyniósł nadmierny wzrost produkcji żywności; stała się największym obciążeniem budżetu EWG (finansowana przez Europejski Fundusz Ukierunkowania i Gwarancji Rolnictwa); od lat 80. rozpoczęto jej reformę zmierzającą do ograniczenia produkcji i wydatków EWG na ten cel i przystosowania jej do konkurencji na światowych rynkach.
Współpraca polityczna nie była celem utworzenia EWG, ale od 1959 odbywały się konferencje ministrów spraw zagranicznych, a od 1961 — przywódców państw EWG (szefów rządów i prezydenta Francji). Jednak podjęcie kroków ku kształtowaniu unii politycznej według modelu federacyjnego wykraczało poza zamierzenia Francji (Foucheta plany) preferującej rozwój współpracy międzyrządowej. Taki też charakter, międzyrządowy i konsultacyjny, miała ukształtowana 1970 Europejska Współpraca Polityczna; 1974 postanowiono o odbywaniu konferencji przywódców państw 3 razy w roku jako Rady Europejskiej; stała się ona najwyższą polityczną instytucją Wspólnot, wyznaczającą kierunki ich rozwoju; rozpoczęto uzgadnianie wspólnego stanowiska wobec niektórych problemów międzynarodowych. Na początku lat 70. zainicjowano też działania w kierunku stworzenia unii walutowej państw Wspólnot; 1972 utworzono tzw. wąż walutowy, mający wyznaczać maksymalne ramy wahań kursów walut państw członkowskich; rozwojowi programu przeszkodził światowy kryzys energetyczny i finansowy. W 1979 powołano Europejski System Walutowy i wprowadzono ECU jako jednostkę rozrachunkową. Ważne znaczenie w rozszerzaniu współpracy miało uzgodnienie i wejście w życie (1 VII 1987) Jednolitego aktu europejskiego, który m.in. wprowadzał podstawy prawne funkcjonowania Rady Europejskiej, zobowiązywał państwa członkowskie do utworzenia do końca 1992 wspólnego rynku, rozszerzał traktatowe cele EWG o współpracę w zakresie polityki walutowej, ochrony środowiska, prowadzenia badań naukowych, rozwijania nowoczesnej technologii.
W latach 70. i 80., jednocześnie z ewolucją zakresu współpracy, dokonał się w kilku etapach proces rozszerzania Wspólnot Europejskich o nowe państwa; w latach 60. był on blokowany przez Francję, która nie dopuściła wówczas do przystąpienia Wielkiej Brytanii; 1 I 1973 członkiem EWG, EWWiS i Euratomu zostały: Dania, Irlandia i Wielka Brytania, 1 I 1981 — Grecja, 1 I 1986 — Hiszpania i Portugalia; mimo uzgodnienia akcesu Norwegii, większość jej obywateli sprzeciwiła się w referendum 1972 przystąpieniu do Wspólnot. EWG nawiązywała także zewnętrzne kontakty gospodarcze i zawarła różnorodne dwu- i wielostronne umowy o współpracy z państwami trzecimi, jak np.: konwencje z Jaunde (z 1963 i 1969) z 18 państwami afrykańskimi, konwencje z Lomé (począwszy od 1975) z kilkudziesięcioma państwami Afryki, wysp Morza Karaibskiego i regionu Pacyfiku, umowy z afrykańskimi i azjatyckimi państwami śródziemnomorskimi zawarte 1975–76; istotne były umowy o utworzeniu stref wolnego handlu z państwami EFTA podpisane 1972–73 i układ o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego z 1992. Szczególną rolę odegrały układy o stowarzyszeniu między Wspólnotami a państwami zamierzającymi przystąpić do Wspólnot (z Grecją 1961, Turcją 1963); od 1991 umowy tego typu zawierano z państwami Europy Środkowowschodniej. Z Polską 19 IX 1989 podpisano umowę o współpracy handlowej i gospodarczej, a 16 XII 1991 — układ stowarzyszeniowy (Układ europejski), którego część handlowa zaczęła obowiązywać 1992, a całość weszła w życie 1 II 1994.
Na przełomie lat 80. i 90. uległy nasileniu prace nad działaniami integracyjnymi wewnątrz Wspólnot, które doprowadziły do nadania integracji zachodnioeuropejskiej bardziej zaawansowanego charakteru; 1990 powołano konferencje międzyrządowe ds. przygotowania unii gospodarczej i walutowej oraz usunięcia przeszkód na drodze do unii politycznej; po długich sporach na temat jej kształtu przedstawiciele 12 państw Wspólnot Europejskich podpisali 7 II 1992 w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej, który wszedł w życie 1 XI 1993; rozszerzono w nim kompetencje EWG i zmieniono jej nazwę na Wspólnota Europejska; stanowi ona dominujący składnik tzw. I filaru Unii Europejskiej. W okresie swego istnienia 1958–93 EWG okazała się w ogólnym efekcie najbardziej skuteczną z regionalnych organizacji europejskich — mimo częstych sporów między państwami członkowskimi, okresów zastoju, postępującego rozwoju administracji i zapewne wielokrotnego podejmowania przesadnie drobiazgowych regulacji w wielu dziedzinach; wypracowała metody prowadzenia negocjacji i dochodzenia do wspólnych ustaleń przez państwa, mające często rozbieżne interesy co do regulowanych kwestii; stała się atrakcyjna dla innych państw europejskich, o czym świadczy wzrost liczby jej członków z 6 do 12 (a uwzględniając przystąpienie 1995 Austrii, Finlandii i Szwecji do Wspólnot Europejskich i UE — do 15) oraz starania kolejnych państw o akces; EWG położyła fundamenty pod rzeczywistą integrację gospodarczą (w mniejszym stopniu pod polityczną) znacznej części Europy.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia