Europa. Historia. Koniec XX w

Europa. Historia. Koniec XX w.

1990 doszło do zjednoczenia Niemiec; 1991 został rozwiązany Układ Warsz., RWPG oraz ZSRR; świat. system polit. istniejący od 1945 uległ rozbiciu, pozostało jedno mocarstwo globalne — Stany Zjednoczone. Państwa Europy Środkowowschodniej rozpoczęły proces transformacji ustrojowej: wprowadzania zasad i instytucji demokr., wolnego rynku, kształtowania społeczeństwa obywatelskiego; podjęły próbę przeobrażenia zacofanych gospodarek i zbliżenia z Zachodem; wyraźnie nasiliły się kontakty polit., 1990–92 państwa środkowoeur. przyjęto do Rady Europy, 1991 utworzono Radę Współpracy Północnoatlantyckiej (państwa NATO oraz byłego Układu Warsz. i ZSRR); ostrożnie przyjęte zostały natomiast zabiegi o członkostwo w EWG (1994 stowarzyszenie Polski i Węgier z Unią Eur.) i w NATO. Równocześnie EWG zintensyfikowala proces integracji wewn., obejmując nim także sprawy polit.; 1993 jej państwa członkowskie utworzyły Unię Eur., do której przystąpiła również część krajów EFTA. Po 1989 w wielu krajach odżyły napięcia na tle nar., doprowadzając do wybuchu 1991 wojny domowej w Jugosławii i rozpadu tej federacji oraz do decyzji o podziale Czechosłowacji od 1993; również Europa Zachodnia nie jest wolna od zjawisk odradzania się radykalnych nurtów nacjonalistycznych oraz odśrodkowych ambicji małych narodów nie mających własnych państw. W obu częściach Europy procesy integracji polit. i gosp. (mimo różnego stopnia ich nasilenia), a także rosnąca powszechność kosmopolitycznej, euroamer. kultury masowej, wywołują obawy o zachowanie przez narody ich tożsamości oraz suwerenności państwowej. W Europie Wschodniej pozycję dominującą odzyskuje Rosja, będąca gł. państwem sukcesyjnym ZSRR i zabiegająca o osiągnięcie mocarstwowych wpływów ponadregionalnych. W ciągu dekady 1990–2000 demokr. mechanizmy sprawowania i zmiany władzy przyjęły się w większości państw Europy Środkowowschodniej; tylko w niewielu procesy demokratyzacji uległy zdecydowanemu zahamowaniu, a jednostki, które objęły władzę sprawowały ją na sposób autorytarny (Białoruś, Jugosławia); w niektórych państwach (zwłaszcza posowieckich) rzeczywisty kształt i kierunek zmian ustrojowych pozostaje dyskusyjny. 1995 czł. Unii Eur. zostały: Austria, Finlandia i Szwecja; przystąpiono do tworzenia unii walutowej i 2002 12 z 15 państw Unii Eur. zastąpiło waluty nar. przez wspólną — euro. 1999 nowymi członkami sojuszu północnoatlantyckiego zostały: Czechy, Polska i Węgry, 2004 — Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia. W IV 2003 w Atenach został podpisany traktat akcesyjny kolejnych 10 państw eur. z Unii Eur. — Cypru, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii i Węgier, który wszedł w życie 1 V 2004. Specjalnie powołany Konwent opracował projekt pierwszej konstytucji europejskiej. W obu częściach E. procesy integracji polit. i gosp. a także rosnąca powszechność kosmopolitycznej, euroamer. kultury masowej, wywołują w części społeczeństw obawy o zachowanie przez narody ich tożsamości nar. poprzez różnienie się bardziej kulturą i tradycją niż szczegółami polityki gosp.; natomiast funkcjonowanie państw eur. w ramach jednej silnej UE może umożliwiać im oddziaływanie na bieg spraw świat. — rywalizacji ekonomicznej.