Etiopia. Historia

Etiopia. Historia.

W I tysiącleciu p.n.e. na afrykańskie wybrzeża Morza Czerwonego przenikały ludy z południowej części Półwyspu Arabskiego. Od I w. n.e. w północnej części kraju rozwijało się państwo Aksum, związane z państewkami Półwyspu, rozprzestrzeniające się następnie na południe. Od połowy IV w. zaczęła się chrystianizacja Aksum (ok. 333 chrzest władcy), od końca VI w. potęga Aksum chyliła się ku upadkowi, m.in. z powodu odcięcia go przez Persów od szlaków handlowych wiodących przez Półwysep. Ekspansja muzułmanów na afrykański brzeg Morza Czerwonego odizolowała kraj od pozostałego świata chrześcijańskiego. Między VIII a X w. centrum słabnącego państwa przesunęło się w głąb lądu, w górzyste rejony Lasta, na południowy wschód od Aksum. Władzę w Lasta przejęła dynastia Zague (przełom XII i XIII w.); najbardziej znanym władcą tej dynastii był Lalibela (przełom XII i XIII w.).

W 2. połowy XIII w. centrum państwa przesunęło się dalej w głąb lądu, na południe od Lasta, w rejony górzyste i trudno dostępne. ok. 1270 władzę objęła dynastia z ludu Amhara (zw. salomońską, wywodząca się, wg tradycji etiopskiej, od izraelskiego króla Salomona), która uważała się za spokrewnioną z dynastią rządzącą w Aksum. Pierwszy władca z tej dynastii (Jykuno Amlak, panujący 1270–85) umocnił powiązania władzy świeckiej z kościelną, które przetrwały do czasów najnowszych; zawarł tzw. Święte Przymierze z duchowieństwem, wiążące interesy świeckich i kościelnych instytucji (Kościół otrzymywał ziemie na podbijanych terenach, obsadzał najważniejsze stanowiska w państwie, za co władca współdecydował o obsadzie stanowisk biskupów i w kwestiach dotyczących wyznania wiary). Lata 1331–1445 to okres wojen z sułtanatami muzułmańskimi, sąsiadującymi od południa i wschodu z ówczesną Etiopią, z których ta wyszła zwycięsko, poszerzając swoje granice (m.in. 1415 opanowała sułtanat Ifat). Panujący 1434–68 cesarz Zera Jaykob poszerzył granice państwa i dążąc do jego unifikacji, przeprowadził reformy (podział administarcyjny, ujednolicenie zasad wiary i wprowadzenie monofizytyzmu obrządku etiopskiego jako obowiązującej religii, reforma organizacji kościelnej); stworzył podstawy jedności państwa, łącząc różnorodne podbite ludy przez wprowadzenie jednej religii i centralizację systemu administracyjnego.

Wiek XVI to okres wojen z muzułmanami (1529–59), którzy pod wodzą Grania najeżdżali Etiopię z terenów obecnej Somalii, niszcząc kulturalny dorobek kraju, a także wojen z koczowniczymi plemionami Oromo. Wobec zagrożenia muzułmańskiego cesarz Lybne Dyngyl (1508–40) zwrócił się o pomoc wojskową do Portugalii. Konsekwencją pomocy było przysłanie portugalskich misji jezuickich, które prowadziły długotrwałe (XVI–XVII w.) dysputy teologiczne. Pod ich wpływem cesarz Susnyjos (1607–32) przyjął katolicyzm i ogłosił go religią państwową. Zmiany te spowodowały rozruchy wśród duchowieństwa, możnowładców i ludności broniącej rodzimej tradycji — Susnyjos zmienił wyznanie i abdykował, a jezuici zostali wygnani (1633). Etiopia odizolowała się od wpływów europejskich. Koniec XVIII–1. połowa XIX w. to okres zamieszek i rozpadu państwa na niezależne księstwa. Zakończył się on wraz z objęciem władzy przez cesarza Teodora II (1855–68), który podbił i ponownie zjednoczył środkową i północną część kraju, wprowadzał reformy (m.in. podatkowe, modernizował armię, budował drogi, ograniczał handel niewolnikami), planował wyparcie muzułmanów z wybrzeży Morza Czerwonego. Teodor II liczył na współpracę z Wielką Brytanią, a zawiódłszy się uwięził jej przedstawiciela razem z grupą Europejczyków, co spowodowało wysłanie do Etiopii ekspedycji pod wodzą R. Napiera (Brytyjczycy zdobyli Mekdelę, stolicę Etiopii, zniszczyli cesarską bibliotekę). Następca Teodora, Jan IV (władca Tigraj, cesarz 1872–89) dążył do unifikacji i utrzymania jedności kraju, walczył z plemionami Oromo, mahdystami i Egiptem (zginął w walkach). Cesarz Menelik II (panował 1889–1913) ostatecznie zjednoczył państwo i utrzymał niepodległość, jego podboje na południu ustaliły granice obecnej Etiopii (zw. wówczas Abisynią).

Od 1882 rozpoczęła się penetracja włoska. Etiopia początkowo przyjazna wobec Włoch, 1889 podpisała traktat w Uccialli ustalający granice włoskiej Erytrei. Na tle interpretacji traktatu nastąpił konflikt zbrojny (1894–96) z Włochami, dążącymi do objęcia Etiopii protektoratem, zakończony klęską wojsk włoskich pod Aduą (1896) i zahamowaniem ich ekspansji. Menelik II unowocześniał system zarządzania państwem, wprowadzał reformy wojskowe i gospodarcze (m.in. budowa przez Francuzów linii kolejowej łączącej nową stolicę, Addis Abebę, z portem morskim w Dżibuti), zezwalał na utrzymywanie przedstawicielstw europejskich w stolicy, ale utrzymywał neutralność i niezależność. Następca Menelika II, jego wnuk Lydż Ijasu, muzułmanin, sympatyk Niemiec i Turcji, został 1916 odsunięty od władzy przez duchowieństwo koptyjskie i możnowładców amharskich, przy poparciu Wielkiej Brytanii i Francji. Cesarzową została córka Menelika II — Zeuditu, a współrządzącym regentem — ras Teferi Mekonnyn, krewny zmarłego cesarza. Po śmierci Zeuditu (1930) władzę objął Teferi Mekonnyn jako cesarz. Hajle Syllasje I. W 1924 zniósł niewolnictwo, 1931 wprowadził pierwszą konstytucję, zwołał parlament, zatrzymując jednak dla siebie osobistą władzę. Reformowanie państwa utrudniały tendencje odśrodkowe i rewolty w Ogadenie i na północy kraju, a 1935–36 przerwał je najazd faszystowskich Włoch, zakończony okupacją kraju i włączeniem Etiopii. do Włoskiej Afryki Wschodniej.

W 1941 wojska brytyjskie z udziałem etiopskich oddziałów partyzanckich wyzwoliły kraj. Cesarz kontynuował reformy, m.in. wzmacniając władzę centralną, pozbawiono gubernatorów prowincji dotychczasowych przywilejów i samodzielności. W tym czasie Etiopia prowadziła niezwykle aktywną politykę zagraniczną — częste mediacje w afrykańskich konfliktach międzynarodowych, udział w tworzeniu OJA. W 1952 Erytrea, dotychczas pod zarządem brytyjskim, została na mocy uchwały ONZ przyłączona do Etiopii jako sfederowana z nią, posiadająca własny rząd i parlament, prowincja autonomiczna. W latach 60. uwidoczniły się dążenia grup etnicznych do samodzielności; w zaanektowanej 1962 i pozbawionej autonomii Erytrei od 1967 trwały zamieszki, od 1970 — walki partyzanckie. W 1960 podjęto próbę zamachu stanu, tzw. rewolucja grudniowa.

W 1974 nastąpił kryzys polityczny spowodowany skutkami kilkuletniej suszy i przestarzałą strukturą społeczno-gospodarczą, w VI 1974 w wyniku zamachu stanu władzę przejął Komitet Koordynacyjny Sił Zbrojnych, tzw. Derg, pod przewodnictwem Amana Mikaela Andoma. We IX 1974 Derg wydał dekret o detronizacji cesarza, została zawieszona konstytucja i rozwiązany parlament, utworzono Tymczasową Wojskową Radę Administracyjną. W III 1975 zniesiono monarchię, ogłoszono m.in. dekret o reformie rolnej i nacjonalizacji przedsiębiorstw. Faktyczne rządy sprawował Derg pod przywództwem gen. Teferi Benti. W 1975–77 nasiliły się ruchy separatystyczne w Erytrei i Ogadenie. Po kolejnym zamachu stanu II 1977 szefem państwa został podpułkownik Mengystu Hajle Marjam, który zaczął wprowadzać system polityczny wzorowany na systemie państw bloku sowieckiego. Lata 1977–79, określane mianem Czerwonego Terroru, były okresem bezwzględnej walki z przeciwnikami nowej władzy. Konflikt zbrojny z Somalią o prowincję Ogaden (1977–78) zakończył się pomyślnie dla Etiopii dzięki pomocy ZSRR, NRD i Kuby. W 1984 Mengystu Hajle Marjam zorganizował założycielski zjazd marksistowskiej Etiopskiej Partii Ludu Pracującego, której został sekretarzem generalnym. W 1987 Derg przekazał władzę nowo wybranemu Zgromadzeniu Narodowego (Szengo), uchwalono nową konstytucję, sankcjonującą system monopartyjny, prezydentem został Mengystu Hajle Marjam. W latach 80. ponownie nasiliły się antyrządowe działania partyzantów w Erytrei, wybuchły powstania w Tigraj i innych regionach państwa.

W V 1991 ugrupowania partyzanckie przejęły kontrolę nad Erytreą. Wobec zagrożenia stolicy kraju przez oddziały partyzanckie organizacji wrogich marksistowskiej dyktaturze, Mengystu Hajle Marjam uciekł za granicę. Władzę w Addis Abebie przejął Etiopski Ludowy Front Rewolucyjno-Demokratyczny (EPRDF), będący sojuszem najsilniejszych ugrupowań opozycyjnych, który powołał rząd tymczasowy i prezydenta (Meles Zenawi, przewodniczący EPRDF). W 1993 Etiopia utraciła Erytreę (tym samym dostęp do morza), która proklamowała niepodległość. W wyborach do Zgromadzenia Konstytucyjnego 1994 i parlamentarnych 1995 (zbojkotowanych przez opozycję) zwyciężyła rządząca koalicja partii — EPRDF; uchwalona 1994 konstytucja przekształciła E. w państwo federacyjne, podzielone na prowincje wg kryterium etnicznego, którym zapewniła szeroką autonomię aż do możliwości wycofania się z federacji; grupom etnicznym zapewniono proporcjonalny udział we władzy. Od 1995 prezydentem jest Negaso Gidada, reprezentujący EPRDF, Meles Zenawi pełni funkcję premiera. W 1998–2000 doszło do zbrojnego sporu dotyczącego przebiegu części granicy i okupacji spornych terenów przez wojska Erytrei i Etiopią (ponad 2-letnia wojna graniczna spowodowała śmierć ok. 120 tys. osób). W 2000 odbyły się wybory parlamentarne: zwyciężył rządzący EPRDF, zdobywając 481 z 548 mandatów w Radzie Przedstawicieli Ludowych. Opozycja, reprezentowana przez 25 ugrupowań, była nieskonsolidowana i zbyt słaba, by zagrozić pozycji EPRDF, ale po raz pierwszy wzięła udział w wyborach. W 2001 parlament wybrał na prezydenta G. Wolde-Giorgisa, a 2005 odbyły się wybory parlamentarne i do władz lokalnych. EPRDF utrzymał się u władzy, zdobywając ponad 50% mandatów w parlamencie. W XII 2006 wojska etiopskie obaliły władzę talibów w stolicy Somalii Mogadiszu.