Dzierżyński Feliks, pseud. Józef i in., ur. 11 IX 1877, Oziembłów k. Oszmiany, zm. 20 VII 1926, Moskwa,
działacz pol. ruchu robotniczego, sowiecki działacz partyjny i państwowy;
Dzierżyński Feliks
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
1905–07 kierował rewolucją w Królestwie Pol. (zwłaszcza w Warszawie i Łodzi); od 1906 przedstawiciel SDKPiL w KC SDPRR. Sześciokrotnie aresztowany przez władze ros., 2 razy zsyłany na Syberię, 1908 napisał głośny Pamiętnik więźnia. Od IV 1917 w składzie CKW grup SDKPiL w Rosji, a od VIII 1917 w KC SDPRR(b). Podczas rewolucji październikowej jeden z przywódców bolszewickiego powstania zbrojnego w Piotrogrodzie; czł. WCIK, twórca i do końca życia kierownik aparatu terroru rewolucyjnego (WCzK), wprowadził na szeroką skalę system zatrzymywania zakładników, izolowania „niepewnych elementów” w łagrach i „czerwony terror”, organizował także różne akcje specjalne. W czasie wojny pol.-bolszewickiej 1920 czł. Rady Wojennej przy M. Tuchaczewskim oraz czł. Tymczasowego Kom. Rewolucyjnego Polski w Białymstoku. Od XII 1917 do 1926 przewodniczący WCzK i GPU; jednocześnie 1919–21 lud. komisarz spraw wewn., a 1921–23 lud. komisarz komunikacji; od VII 1923 czł. Rady Pracy i Obrony ZSRR, od II 1924 (do śmierci) przewodniczący Najwyższej Rady Gospodarki Nar., kierował odbudową gospodarki wielu regionów ZSRR; od 1924 zast. czł. Biura Polit. KC WKP(b); Pisma wybrane (1951).
