Disraeli Benjamin
 
Encyklopedia PWN
Disraeli
[dızrẹıli]
Benjamin Wymowa, hrabia Beaconsfield (od 1876), zw. Dizzy, ur. 21 XII 1804, Londyn, zm. 19 IV 1881, tamże,
brytyjski mąż stanu i pisarz.
Kalendarium
Urodził się 21 XII 1804 w Londynie. Był wnukiem imigranta żydowskiego z Włoch, 1817 został ochrzczony w Kościele anglikańskim.
Kariera polityczna, premier
W 1826–37 opublikował kilka powieści o różnej tematyce; był znany z ekstrawaganckiego stylu bycia; 1837 został wybrany do Izby Gmin i do 1876 zasiadał w niej jako poseł Partii Konserwatywnej; 1842–45 przewodził grupie młodych torysów pod nazwą Młoda Anglia. W tekstach politycznych (z połowy lat 30.) i powieściach (z 1. połowy lat 40.) ukazał swą ideę konserwatyzmu, nawiązującą do myśli lorda Bolingbroke’a, krytykował skutki rewolucji przemysłowej i rozwarstwienie społeczne, głosił wizję społeczeństwa paternalistycznego, w którym lud byłby zjednoczony pod przywództwem Korony, arystokracji i Kościoła anglikańskiego. W 1845–46 wystąpił przeciw zgłoszonemu przez przywódcę swej partii, premiera R. Peela, projektowi zniesienia ceł na import zboża, pokierował oporem zwolenników protekcjonizmu, po czym wysunął się na czoło konserwatystów w Izbie Gminnej. W 1852, 1858–59 i 1866–68 był kanclerzem skarbu w rządach hrabiego Derby’ego; 1867 przeprowadził reformę wyborczą, która (m.in. w wyniku poprawek zgłoszonych przez liberałów) nadała prawa wyborcze dużej grupie rzemieślników i robotników w miastach; II–XI 1868 był premierem; objął też przywództwo Partii Konserwatywnej, która za jego kierownictwa uległa organizacyjnej konsolidacji (1870 powstało Centralne Biuro Konserwatywne); nakreślił założenia ideowe partii: utrzymanie zasad ustrojowych państwa, w tym obrona pozycji monarchy i Izby Lordów; prowadzenie silnej polityki zagranicznej i imperialnej oraz odwołanie się na tym tle do patriotycznych uczuć narodu; inicjowanie koniecznych reform społecznych. Rywalizacja Disraelego z przywódcą liberałów, W.E. Gladstonem, zdominowała scenę polityczną lat 60. i 70. Disraeli zjednał sobie królową Wiktorię. W 1874–80 był ponownie premierem; jego rząd uzupełnił ustawodawstwo o korzystne dla robotników regulacje prawa pracy i działalności związkowej oraz o ustawy dotyczące ochrony zdrowia i poprawy warunków mieszkaniowych w miastach.
Polityka zagraniczna
Dużą energię Disraeli wykazał w zakresie spraw imperium i zagranicznych; 1875 dokonał zakupu prawie połowy akcji Towarzystwa Kanału Sueskiego (Sueski Kanał), co dało Wielkiej Brytanii udział w kontroli nad kanałem; 1876 doprowadził do proklamowania Wiktorii cesarzową Indii. Wobec groźby ekspansji Rosji na Bałkanach demonstrował poparcie dla Turcji, rozwinął propagandę wojenną, wywołując w Wielkiej Brytanii silne emocje nacjonalistyczne, po czym — na kongresie berlińskim 1878 — osiągnął (wraz z O. von Bismarckiem) ograniczenie korzyści Rosji z jej zwycięstwa nad Turcją, a dla Wielkiej Brytanii uzyskał Cypr. W 1876 otrzymał od królowej tytuł hrabiego i zasiadł w Izbie Lordów. W końcu lat 70. z powodu wojen w Afryce Południowej i Afganistanie, napięcia w Irlandii i trudności gospodarczej zmniejszyła się popularność Disraelego i jego partii, która 1880 poniosła porażkę w wyborach. Trwałym efektem jego rządu pozostało stworzenie warunków dla rozbudowy imperium, a przewodzenia przezeń konserwatystami — wskazanie im konieczności udziału w demokratyzacji państwa, uzyskanie dla partii wpływów wśród średnich i uboższych warstw społecznych, m.in. w wyniku oddziaływania na nie w imię wspólnoty interesu narodowego. Disraeli zmarł 19 IV 1881 w Londynie.
Disraeli — pisarz
Kilkakrotnie wracał do pisarstwa; jego powieści zawierały obserwacje współczesnego życia, prezentacje poglądów autora na kwestie społeczne, polityczne, obyczajowe i religijne, także — wątki autobiograficzne; we wczesnym okresie (do 1837) powstały m.in.: Vivian Grey (t. 1–2 1826–27), Contarini Fleming (1832) i Henrietta Temple (1837). Do najważniejszych utworów należy trylogia społeczno-polityczna, rozpoczęta w okresie młodoangielskim: Coningsby; or, The New Generation (1844), Sybil; or, The Two Nations (1845) i Tancred; or, The New Crusade (1847); później powstały Lothair (1870) i Endymion (1880).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Disraeli Benjamin jako premier, podczas spotkania Partii Konserwatywnej fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Torys, karykatura z 1880 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia