Defoe Daniel
 
Encyklopedia PWN
Defoe
[dıfə̣u]
Daniel Wymowa, właściwieD. Foe, ur. 1660, Londyn, zm. 24 IV 1731, tamże,
angielski powieściopisarz i pamflecista.
Kalendarium
Urodził się 1660 w Londynie. W młodości podróżował po Europie, po 1683 osiadł w Londynie, gdzie latami bez powodzenia trudnił się handlem. Karierę literacką rozpoczął utworem publicystycznym An Essay upon Projects (1698), w którym domagał się m.in. większego równouprawnienia kobiet w dziedzinie wykształcenia oraz utworzenia kas zapomogowych; jako gorący zwolennik króla Wilhelma III bronił go w popularnej satyrze The True-Born Englishman (1701) przed atakami ksenofobicznej arystokracji, kpiąc z genealogii rodów uważających się za prawdziwie angielskie; za panowania królowej Anny ostro potępił i ośmieszył nietolerancję wyznaniową w anonimowym pamflecie The Shortest Way with the Dissenters (1702); po ujawnieniu autorstwa Defoe pisarz został wtrącony do więzienia i skazany na karę pręgierza; do skrócenia pobytu w więzieniu przyczynił się członek partii torysów, R. Harley. W 1704 założył i do 1713 redagował ukazujące się 3 razy w tygodniu w Londynie czasopismo „The Review”, w którym zamieszczał własne artykuły, pamflety i eseje; choć periodyk był poświęcony głównie problemom gospodarczym i administracyjnym, w dziale The Scandal Club Defoe przedstawiał czasem satyryczne komentarze na temat ówczesnej moralności i obyczajowości. Zmarł 24 IV 1731 w Londynie.
Defoe był niesłychanie wszechstronnym i płodnym pisarzem; ogłosił kilkaset najróżniejszych utworów, jednak sławę wśród współczesnych i trwałe miejsce w historii literatury światowej przyniosło mu powieściopisarstwo.
Prekursor powieści przygodowej
Debiutował najgłośniejszą we własnym dorobku powieścią Przypadki Robinsona Cruzoe (1719, wydanie polskie z francuskiego 1769, pełny przekład 1953), w której sugestywna relacja o samotnej walce bohatera z naturą, oparta na przeżyciach angielskiego marynarza A. Selkirka, ma charakter optymistycznej pochwały ludzkiego rozumu i doświadczenia; utwór zaowocował licznymi naśladownictwami w literaturze światowej, tzw. robinsonadami, bywał też często kanwą opowieści filmowych. Druga część utworu (znacznie mniej udana), The Farther Adventures of Robinson Crusoe, ukazała się kilka miesięcy później. Zainspirowany popularnością pierwszej powieści, kontynuował gatunek romansu przygodowo-podróżniczego w: Life and Adventures of Mr. Duncan Campbell (1720) — o doświadczeniach głuchoniemego kuglarza, Piechotą przez Afrykę (1720, wydanie polskie 1951) — o przygodach awanturnika i pirata, oraz Colonel Jack (1722) — o życiu złodzieja kieszonkowego.
Romanse obyczajowe
Defoe sięgnął też do tradycji literatury jarmarcznej i, opierając się na jednym z jej wątków, napisał romans obyczajowy Dola i niedola sławnej Moll Flanders (1722, wydanie polskie 1951), a ze współczesnej kroniki towarzyskiej zaczerpnął pomysł kolejnego romansu — Roxana, czyli Szczęśliwa kochanka (1724, wydanie polskie 1954). Tragiczne czasy epidemii dżumy londyńskiej (1665) opisał w znakomitej relacji reportażowej Dziennik roku zarazy (1722, wydanie polskie 1959). Wydał też rodzaj przewodnika A Tour through the Whole Island of Great Britain (tomy 1–3 1724–26), w którym przedstawił głównie swoje podróże po kraju. Ostatnimi ważnymi utworami w dorobku pisarskim Defoe były: rodzaj fantazji podróżniczej A New Voyage Round the World (1725), podręcznik dla kupców The Complete English Tradesman (1726) i rozprawka na tematy demonologiczne Political History of the Devil (1726).
Struktura artystyczna utworów
W swych powieściach Defoe łączył tradycję biograficznego romansu łotrzykowskiego (awanturnicze przygody i podróże, niezwykłe powikłania losu) z tendencją moralistyczną — dydaktyzm tych utworów ujawniał się w apoteozie utylitarnej filozofii życia i purytańskiej moralności. Ukazując człowieka w jego środowisku społecznym, Defoe nie posługiwał się pogłębioną analizą psychologiczną; utworom nadawał formę reportażu, relacji podróżniczej lub kroniki sensacyjno-obyczajowej, co maskowało element fikcji literackiej; pozorował autentyzm opisywanych wydarzeń, wprowadzając mnóstwo faktów i szczegółów, posługując się drobiazgowym opisem i prostym, rzeczowym językiem.
Defoe był jednym z głównych prekursorów powieści realistycznej w literaturze światowej, jego opowieści podróżnicze dały początek gatunkowi powieści przygodowej, a romanse o tematyce obyczajowo-sensacyjnej — pisarstwu społeczno-obyczajowemu.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Defoe Daniel, Przypadki Robinsona Crusoe, ilustracja z jednego z wydań fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia