Dąbrowski Jerzy

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Dąbrowski Jerzy, ur. 8 IX 1899, Nieborów, zm. 17 IX 1967, Renton (USA),

polski konstruktor samolotów, projektant nowoczesnego profilu skrzydła.

Urodził się 8 IX 1899 w Nieborowie. Był synem urzędnika kolejowego Michała Junoszy-Dąbrowskiego i Kazimiery z Cichockich. Maturę zdał w 1921 w Szkole Rady Głównej Opiekuńczej w Warszawie i rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, a po roku przeniósł się na Wydział Mechaniczny. Po śmierci ojca (1923) utrzymywał matkę i rodzeństwo, zarabiając korepetycjami. Po uzyskaniu półdyplomu przerwał studia i w latach 1923–26 pracował w Wojskowej Centrali Badań Lotniczych. W tym czasie skonstruował jednomiejscowy wolnonośny dwupłat D-1 Cykacz, jeden z pierwszych polskich samolotów sportowych, zbudowany w Centralnych Warsztatach Lotniczych w 1925.

W okresie 1926–28 Dąbrowski był pracownikiem biura konstrukcyjnego wytwórni samolotów Zakłady Mechaniczne E. Plage i T. Laśkiewicz w Lublinie; 1 II 1928 rozpoczął pracę jako szef grupy konstrukcyjnej w biurze konstrukcyjnym Państwowych Zakładów Lotniczych (PZL) w Warszawie. Tu Dąbrowski zaprojektował najlepszy polski samolot wojskowy lat międzywojennych — był to PZL.37 Łoś.

Lata wojny

We wrześniu 1939, wraz z pracownikami przemysłu lotniczego, Dąbrowski ewakuował się przez Rumunię do Wielkiej Brytanii, stamtąd udał się do Francji, gdzie służył (w stopniu podporucznika) jako referent w dowództwie Polskich Sił Powietrznych (PSP), a od 10 VI 1940 — w Centrum Wyszkolenia Lotniczego w Lyon-Bron. Po kapitulacji Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii. Pracował tam kilka miesięcy w Bazie Lotniczej PSP w Blackpool, od 1 XII 1940 do 20 XI 1941 w Biurze Instrukcji i Tłumaczeń PSP w Blackpool, a następnie od 21 XI 1944 — w Wydziale Studiów Technicznych dowództwa PSP.

Światowy konstruktor i projektant

1 IX 1944 otrzymał awans na stopień kapitana. Dyplom inżyniera-mechanika uzyskał 1947 w Polish University College w Londynie. W latach 1948–49 pracował w Bevan Brothers w Chelmsford (Essex) przy konstruowaniu śmigłowca z łopatkami napędzanymi odrzutem. Od 1940 do 1954 w Percival Aircraft w Luton (Bedfordshire) brał udział w projektowaniu łoża silnikowego dla samolotu pasażerskiego Pembroke oraz skrzydła do samolotu Jet Provost. W latach 1954–55 pracował w Foland Aicraft w Hamble koło Southamton (Hampshire) przy konstruowaniu środkowej części płata myśliwca Gnat. W 1955 wyjechał do USA, gdzie w okresie 1955–57 w Cessna Aicraft w Wichita (Cansas) był kierownikiem grupy projektującej przód kadłuba i usterzenie samolotu Cessna 620. W latach 1958–59 w Stanley Aviation w Denver (Colorado) brał udział w projektowaniu fotela wyrzucanego Convair B oraz wyrzucanej kabiny awaryjnej dla naddźwiękowego bombowca Convair B-58 Hustler, a w latach 1959–67 w Boeing Airplane w Renton (Washington) projektował pomieszczenie załogi i fotele do promu kosmicznego. Był autorem patentów na automatyczny stabilizator i tarciowy amortyzator.

Do jego zamiłowań należały: polowania, obserwacja zwierząt i malarstwo. Z pierwszą żoną, z domu Jabłkowską, miał syna. Drugą żoną była Jadwiga Polheim. Dąbrowski zmarł 17 IX 1967 w Renton koło Seattle.

Najważniejsze prace

W Zakładach Mechanicznych E. Plage i T. Laśkiewicz brał udział w projektowaniu samolotu rozpoznawczego bombowego Lublin R-VIII konstrukcji Jerzego Rudlickiego. W tym czasie zaprojektował, wraz z Antonim Uszackim, dwumiejscowy samolot sportowy DUS-III „Pta-Pta”, zbudowany w 1928 w warsztatach Lubelskiego Klubu Lotniczego.

W latach 1928–29, wraz z Franciszkiem Kottem, zaprojektował dwumiejscowy samolot łącznikowy PZL Ł.2 (oblatany w 1929; w 1931 zbudowano 30 takich samolotów). Na samolocie Ł.2 kapitan pilot Stanisław Skarżyński z Andrzejem Markiewiczem wykonali w 1931 lot dookoła Afryki o długości 25050 km. Był to pierwszy długodystansowy rajd na samolocie polskiej konstrukcji.

W 1932 Dąbrowski i Franciszek Misztal zaprojektowali trójmiejscowy samolot sportowy PZL.19, zbudowany w 1932 w 3 egzemplarzach. Wziął on udział w Międzynarodowych Zawodach Samolotów Turystycznych — Challenge. W 1933 Jerzy Bajan uzyskał na PZL.19 pierwsze miejsce w Międzynarodowym Zlocie Alpejskim. Z punktu widzenia aerodynamiki PZL.19 był pierwszym polskim nowoczesnym samolotem. Opracowany przez Dąbrowskiego kształt aerodynamiczny jego skrzydła stał się wzorem dla następnych modeli.

Pracując w Wydziale Studiów Technicznych dowództwa PSP, Dąbrowski odtworzył dokumentację swego samolotu sportowego z 1938 i opracował na tej podstawie (z Piotrem Kubickim) projekt samolotu szkolnego Gazela, którego produkcję miano rozpocząć w Polsce po zakończeniu wojny. Ponadto w latach 1943–44 opracował projekt samolotu sportowego o układzie kaczki.

PZL.37 Łoś

W latach 1934–36 Dąbrowski, przy współpracy Kubickiego, zaprojektował dwusilnikowy bombowiec PZL.37 Łoś, zbudowany 1936. Był to najnowocześniejszy samolot polskiego lotnictwa wojskowego do 1939. W latach 1938–39 wybudowano 96 Łosi.

Przy projektowaniu Łosia — gdy bomby nie mieściły się w skrzydle — Dąbrowski zmienił kształt profilu skrzydła przez przesunięcie jego maksymalnej grubości w partię środkową i pogrubienie partii tylnej. W wyniku tego, przez przypadek, stał się twórcą jednego z pierwszych w świecie profili laminarnych, tj. z laminarnym (warstwowym, niezaburzonym) opływem powietrza, którego cechą jest mały opór. Dzięki temu Łoś stał się 1936 pierwszym na świecie samolotem z laminarnym profilem skrzydła. (Taki profil wprowadzili Amerykanie dopiero w 1940 na samolocie myśliwskim P-51 Mustang.) Profil ten przebadany w Instytucie Aerodynamicznym Politechniki Warszawskiej otrzymał oznaczenie IAW-743; badania aerodynamiczne wykazały, że miał on zaskakująco mały współczynnik oporu. Zastosowano go następnie w samolotach PZL.38 Wilk, PZL.44 Wicher, PZL.46 Sum” i PZL.50 Jastrząb.

Drugi wynalazek zastosowany na Łosiu, to wahaczowe podwozie wielokołowe, pomysłu Kubickiego. Jest ono dziś powszechnie stosowane na samolotach pasażerskich i bojowych. Dalszym rozwinięciem Łosia był bombowiec PZL.49 Miś, lecz jego budowę udaremnił wybuch II wojny światowej.

Samolot bombowy PZL-37 Łoś, 1937

Samolot łącznikowy PZL Ł.2, 1929

PZL P.37B Łoś, polski samolot bombowy (1936)

PZL P.37 Łoś