Czysta Forma

Czysta Forma.

Koncepcja sztuki S.I. Witkiewicza przecząca zasadom realizmu, naturalizmu i wszelkiego prawdopodobieństwa życiowego

Sztuka obszarem przeżyć metafizycznych

Według Witkiewicza charakterystyczny dla czasów nowożytnych upadek religii i magii czyni sztukę jedynym obok filozofii obszarem przeżyć metafizycznych. Jednak sztuka realistyczna, nie deformując rzeczywistości, nie stawia pytań dotyczących dziwności Istnienia człowieka i Tajemnicy wszechświata. Deformacja jest w procesie recepcji warunkiem poczucia dziwności istnienia. W dziele Czystej Formy nie obowiązują zasady ciągłości fabuły i chronologii zdarzeń. Nie respektuje ono również norm etycznych, praw psychologii, fizyki i biologii. Teoria Czystej Formy, którą Witkiewicz odnosił przede wszystkim do teatru, stanowiła rodzaj idealnego modelu — autor był tego świadom. Swojej koncepcji nie urzeczywistnił w pełni: zakładając dominację formy w dziele, zarazem w wielkim stopniu obciążył swoje sztuki treścią (dyskursywną).

Spór o nowoczesna sztukę

Zasady Czystej Formy, wyłożone w rozprawach Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze i Bliższe wyjaśnienia w kwestii Czystej Formy na scenie („Skamander” 1920–21), były przedmiotem zaciekłych polemik. W 1918–28 wokół teorii Witkiewicza (przy aktywnym udziale autora) koncentrował się spór o nowoczesną sztukę. Na ograniczenia koncepcji wskazywali również krytycy przekonani o jej oryginalności (T. Boy-Żeleński, T. Peiper). Prekursorska pod niektórymi względami wobec teatru absurdu, teoria Witkiewicza stanowi na gruncie polskim jedną z najważniejszych koncepcji teatru i jedną z najbardziej doniosłych teorii estetycznych XX w., zbieżną w wielu założeniach z postmodernistycznym rozumieniem sztuki.