Czartoryscy
 
Encyklopedia PWN
Czartoryscy,
magnacki ród książęcy herbu Pogoń Litew., wywodzący się od Konstantego Olgierdowicza, księcia na Czartorysku (Wołyń; od nazwy tej miejscowości pochodzi nazwisko rodu), syna wielkiego księcia litew. Olgierda, wnuka Giedymina, brata Władysława II Jagiełły.
Jego wnukami byli: Aleksander, Iwan i Michaił Wasylewicze, którzy 1442 otrzymali od Świdrygiełły dobra na Wołyniu (w tym późniejszą siedzibę rodu Klewań); wnukiem Michaiła był Aleksander, data ur. nieznana, zm. 1571, wojewoda wołyński; jego bratanek Jerzy, ur. ok. 1560, zm. 1621, starosta łucki, przeszedł z prawosławia na katolicyzm; syn Jerzego Mikołaj Jerzy, data ur. nieznana, zm. 1662, wojewoda wołyński, przez małżeństwo z ks. Izabelą Korecką pomnożył majątek (m.in. o dobra Korzeck) i zyskał cenne koneksje. Ród, choć nie mógł się równać z najpotężniejszymi w kraju, ugruntował swój magnacki status, którego dowodziły wysokie stanowiska piastowane przez synów Mikołaja Jerzego: Kazimierz Florian został prymasem, założyciele zaś dwóch linii: klewańskiej, Michał Jerzy — wojewodą sandomierskim, koreckiej, Jan Karol — podkomorzym krakowskim. Linia korecka nie dorównywała nigdy znaczeniem i ambicjami klewańskiej: jej najwybitniejszym przedstawicielem był ostatni męski potomek Józef Klemens, ur. 1740, zm. 1810, stolnik litewski. Linia z Klewania odcisnęła niezatarte piętno na dziejach Polski XVIII i XIX w., rozsławiając nazwisko Cz. i budując ogromną potęgę rodu; syn jej założyciela Kazimierz, podkanclerzy litew., w dużym stopniu dzięki zamożnej i ustosunkowanej żonie Izabeli z Morsztynów, położył podwaliny pod potęgę rodu; ich synowie: Michał Fryderyk, kanclerz wielki litew., i August Aleksander, wojewoda ruski, stali się wraz z mężem ich siostry Konstancji, Stanisławem Poniatowskim, założycielami najważniejszego w XVIII w. polit. stronnictwa, Familii; zgromadzili ogromną fortunę stanowiącą ekon. podstawę działalności polit.; przyczyniło się do tego zwłaszcza małżeństwo Augusta Aleksandra z Marią Zofią z Sieniawskich Denhoffową, która wniosła Cz. m.in. Sieniawę, Puławy, Międzyrzec, Wilanów, Stołpce.
Poprzez małżeństwa swych dzieci Cz. związali ze sobą najpotężniejsze rody magnackie; syn Augusta Aleksandra Adam Kazimierz, generał ruski, powiększył majątek żeniąc się z Izabelą z Flemmingów; ich synowie: Adam Jerzy, słynny polityk, i Konstanty Adam Aleksander stali się założycielami dwóch do dziś istniejących gałęzi rodu; działalność polit. Adama Jerzego kontynuował jego syn Władysław; ostatnim potomkiem tej gałęzi, spokrewnionej z rodzinami królewskimi fr. i hiszp. jest Adam Karol, ur. 1940. Gałąź Konstantego Adama jest bardzo liczna, pochodził z niej m.in. Jerzy Konstanty, polityk galicyjski.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Lanckorona, ruiny zamku królewskiego fot. P. Jamski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia