Czajkowski Piotr I., ur. 7 V 1840, Wotkińsk, zm. 6 XI 1893, Petersburg,
kompozytor rosyjski.
Czajkowski Piotr I.
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 7 V 1840 w Wotkińsku. Studiował m.in. pod kierunkiem Antoniego Rubinsteina i N. Zaremby; konserwatorium w Petersburgu ukończył 1865, jego pracą dyplomową była kantata Oda do radości do tekstu F. Schillera. W następnym roku został profesorem teorii muzyki w konserwatorium w Moskwie; na stanowisku tym pozostawał przez 11 lat. Był to okres dużej aktywności twórczej Czajkowskiego; powstałe wówczas kompozycje świadczą o dojrzewaniu indywidualnego stylu kompozytora. Nieudana próba założenia rodziny i związany z tym kryzys psychiczny zmusiły Czajkowskiego do wyjazdu za granicę. W 1877–78 w Szwajcarii zakończył pracę nad 2 dziełami: IV Symfonią f-moll i operą liryczną Eugeniusz Oniegin wg poematu A. Puszkina. Pomoc materialna zaprzyjaźnionej z kompozytorem mecenaski sztuki, N. von Meck, umożliwiła mu poświęcenie się wyłącznie pracy twórczej. W 1880–90 ugruntowała się jego pozycja artystyczna; jako dyrygent odbył tournée koncertowe po wielu krajach Europy. Zmarł 6 XI 1893 w Petersburgu.
Muzyka operowa i symfoniczna
Twórczość Piotra Czajkowskiego wywarła silny wpływ na dalszy rozwój muzyki rosyjskiej; jego utwory, odznaczające się doskonałością rzemiosła, łączą osiągnięcia muzyki europejskiej z pierwiastkami narodowymi. Kompozytor uprawiał przede wszystkim formy muzyki symfonicznej i operowej. W twórczości symfonicznej łączył romantyczne założenia programowe z klasyczną jasnością formy. Programy symfonii Czajkowskiego mają charakter filozoficzny, natomiast fantazje orkiestrowe (Francesca da Rimini, Romeo i Julia, Burza) i uwertury (np. Rok 1812) reprezentują typ programowości ilustracyjnej. Skupienie się kompozytora w operach na konfliktach psychicznych głównych postaci dało przewagę pierwiastkowi lirycznemu partii solowych. Melodyka głosu wokalnego stała się tam głównym środkiem wyrazu.
Ważniejsze kompozycje
Ważniejsze kompozycje: opery — Wojewoda (Moskwa 1868), Eugeniusz Oniegin (Moskwa 1879), Mazepa (Moskwa 1884), Dama Pikowa (Petersburg 1890), Dziewica Orleańska (Petersburg 1891), Jolanta (Petersburg 1892); balety — Jezioro łabędzie (Moskwa 1877), Śpiąca królewna (Petersburg 1890), Dziadek do orzechów (Petersburg 1892); symfonie — I g-moll „Zimowe marzenia” (1868, II wersja 1874), II c-moll (1873), III D-dur (1875), IV f-moll (1878), V e-moll (1888), VI h-moll, zw. Patetyczną (1893), Symfonia Manfred (1885); poemat symfoniczny Fatum (1868); fantazje orkiestrowe: Romeo i Julia (1869), Burza, wg W. Szekspira (1873), Francesca da Rimini (1874); 4 suity orkiestrowe (1879–1887); suity z baletów; Kaprys włoski (1880); koncerty: 3 fortepianowe — I b-moll (1874–75), II G-dur (1880), III Es-dur (1893), Koncert skrzypcowy D-dur (1878), Fantazja koncertowa na fortepian i orkiestrę (1884), Wariacje Rococo na wiolonczelę i orkiestrę (1876); uwertury, m.in. Rok 1812 (1880), uwertura-fantazja Hamlet, wg Szekspira (1888); 3 kwartety smyczkowe (1871–76); Trio fortepianowe a-moll — Pamięci wielkiego artysty (N. Rubinsteina) (1881–82), Sekstet smyczkowy d-moll — Wspomnienia z Florencji (1887–90); utwory fortepianowe: 2 sonaty — cis-moll (1865), G-dur (1878); liczne miniatury, m.in. popularne cykle Pory roku (12 utworów, 1875–76) i Album dziecięcy (24 utwory, 1878); ok. 100 pieśni solowych.
