Corneille 
, ur. 6 VI 1606, Rouen, zm. 1 X 1684, Paryż,
dramatopisarz francuski, z wykształcenia prawnik.
[kornẹj]
Pierre , ur. 6 VI 1606, Rouen, zm. 1 X 1684, Paryż,
Corneille Pierre
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 6 VI 1606 w Rouen. Od 1647 był członkiem Akademii Francuskiej. Zadebiutował komedią Mélite (1629), po czym ogłosił La veuve (1631) i La place royale (1633–34, wystawienie polskie pt. Przedziwny kochanek 1962); w dziełach tych zerwał z konwencjonalnymi postaciami komediowymi i przygotował grunt dla komedii charakterów; 1636 wystawił L’illusion comique (wystawienie polskie pt. Iluzja 1964) z barokową koncepcją „teatru w teatrze”. Pierwsza tragedia Corneille’a, Médée (1634–35), jest naśladownictwem Seneki Młodszego, ale zapowiada już bohatera późniejszych sztuk, buntownika gotowego rzucić całemu światu wyzwanie, wroga norm społecznych, które silnej jednostce zamykają drogę do wielkości.
Konflikt między obowiązkiem i uczuciem, czyli Cyd
Rozgłos przyniosła pisarzowi inspirowana dramatem G. de Castro tragikomedia Cyd (1636, wydanie polskie ok. 1696), ukazująca konflikt między obowiązkiem a uczuciem i sławiąca hardą walkę z przeciwnościami. Na 3 lata zniechęcił Corneille’a do sceny tzw. spór o Cyda, podsumowany 1637 przez J. Chapelaina (Les sentiments de l’Académie sur „le Cid”). Dopiero 1640 Corneille wystawił Horacjuszy (wydanie polskich fragmentów 1802), tragedię głoszącą wyższość interesów państwowych nad osobistymi. Pełnię mistrzostwa pisarz osiągnął w Cynnie (1641, wydanie polskie 1807), gdzie przeciwstawił się przemocy państwa w imię ideałów humanitarnych. Po raz pierwszy zrezygnował tu z obowiązującej katastrofy końcowej, pragnął bowiem wzbudzić entuzjazm, a nie lęk, podziw dla bohatera, a nie litość. Tym samym dał początek dramaturgii nowoczesnej. Konflikt uczuć ziemskich z religijnymi ukazał w mało przekonywającym Polyeukcie (1643, wydanie polskie 1836). W La mort de Pompée (1642–43) poddał krytyce rządy kardynała A.J. de Richelieu. W tym samym roku wystawił Le menteur (1643), komedię opartą na wzorach hiszpańskich, a rok później La suite du menteur (1644).
Tragedie polityczne
Jego „trylogia amoralna”: Rodogune (1644), Théodore (1645) i pochodzący z 1647 Herakliusz (wydanie polskie 1749), zdradza wpływ epiki powieściowej i tragikomedii. Bohaterowie trylogii nie gardzą nawet zbrodnią, byleby zdobyć władzę i utrwalić swą „chwałę”. Związany z dworem, Corneille napisał w okresie Frondy komedię heroiczną Don Sanche d’Aragon (1650) i tragedię Nicomède (1651). Po raz wtóry wycofał się z teatru (usuwając się do Rouen) na skutek niepowodzenia tragedii Pertharite (1652). Do Paryża wrócił dopiero po 8 latach, dawnej sławy jednak nie odzyskał. W swych ostatnich tragediach politycznych głosił prymat racji stanu, pochwałę rządów osobistych władcy absolutnego. Niepowodzenie tragedii Suréna (1674) położyło ostatecznie kres jego karierze dramaturga. Corneille był też autorem poezji religijnej, panegiryków oraz przekładu z łaciny dzieł liturgicznych.
Corneille zyskał liczne dowody uznania swego talentu ze strony współczesnych. Nadano mu przydomek „wielki Corneille”. Po sukcesie Cyda rodzina Corneille’a otrzymała tytuł szlachecki. Już 1660–63 ukazało się pierwsze zbiorowe wydanie jego utworów dramatycznych, poprzedzone 3 rozprawami o sztuce dramaturgicznej (Discours du poème dramatique, Discours de la tragédie, Discours des trois unités), ostatnie zaś — zweryfikowane przez autora — 1684. Pisarz zmarł 1 X 1684 w Paryżu.
Znaczenie teatru Corneille’a
Teatr Corneille’a, reprezentujący różnorodność form ekspresji (komedie, tragikomedie, tragedie), naznaczył swoim wpływem cały wiek XVII. Spór wokół Cyda (krytyka zarzucała Corneille’owi m.in. naruszenie zasady trzech jedności oraz przedstawianie „prawdziwego” w miejsce „prawdopodobnego”) zainicjował dyskusję na temat reguł i wymogów dobrego smaku, która doprowadziła do określenia zasad dramaturgii klasycznej, ujętych w zwięzłą formułę w Sztuce poetyckiej N. Boileau (1674).
Popularność teatru Corneille’a osłabła w ostatnich latach XVII w. i w XVIII w., zwłaszcza wobec entuzjazmu, z jakim klasycy przyjęli twórczość J. Racine’a. Ponowny wzrost zainteresowania twórczością Corneille’a przypada na XIX w. — szczególnie w kręgach romantyków. W Polsce po raz pierwszy wystawiono Cyda (w tłumaczeniu J.A. Morsztyna pt. Cid albo Roderik) 1660 w Zamościu, 1662 na warszawskim Zamku Królewskim. W początku XIX w. ukazały się przekłady dramatów Corneille’a, m.in. pióra L. Osińskiego (Cyd wystawienie 1801, Horacjusze wystawienie 1802 i Cynna wystawienie 1808). Do najsłynniejszych należy adaptacja Cyda S. Wyspiańskiego (prapremiera w Krakowie 26 X 1907).
