Chełmoński Józef

Chełmoński Józef, ur. 7 XI 1849, Boczki k. Łowicza, zm. 6 IV 1914, Kuklówka k. Grodziska Mazowieckiego,

malarz, jeden z najwybitniejszych twórców malarstwa realistycznego w Polsce.

Urodził się 7 XI 1849 w Boczkach koło Łowicza. Studiował w Warszawie w pracowni W. Gersona i w Warszawskiej Klasie Rysunkowej; 1871–74 przebywał w Monachium, gdzie związał się z polską kolonią artystyczną skupioną wokół J. Brandta i M. Gierymskiego, przyjaźniąc się z S. Witkiewiczem i A. Chmielowskim; uczęszczał do akademii monachijskiej; 1874 przebywał na Ukrainie — skąd wywodzą się jego obrazy o znaczeniu programowym dla polskiego realizmu, o które toczył (1874–75) batalię z konserwatywną krytyką; 1875–87 przebywał w Paryżu, wyjeżdżał jedynie na krótko do Włoch i kilkakrotnie do Polski; po powrocie do kraju osiadł we wsi Kuklówka na Mazowszu, tworzył tu w coraz większej izolacji od czynnego życia i współczesnych mu prądów artystycznych. Zmarł 6 IV 1914.

Piewca rodzimego krajobrazu i obyczajów

Po pierwszych obrazach, w których przeważały wpływy Gersona, nastąpiło wyraźne ukształtowanie się stylu Chełmońskiego w bezpośrednim obcowaniu z naturą wśród mazowieckich pól i ukraińskich stepów. Charakterystyczny dla artysty realizm i wrażliwość na piękno rodzimych okolic znalazły odbicie w krajobrazach (Żurawie 1870 — Muzeum Narodowe, Kraków), a żywiołowy temperament i wirtuozeria formy przejawiły się w przedstawieniach pędzących i brnących w śniegu zaprzęgów (Powrót z balu 1873 — własność prywatna, Sanna 1873 — Muzeum Narodowe Polski, Rapperswil) i w świetnie charakteryzowanych scenach rodzajowych o tematyce wiejskiej (Przed deszczem 1872, Sprawa u wójta 1873, Babie lato 1875 — wszystkie Muzeum Narodowe, Warszawa, Zjazd na polowanie 1874 — Muzeum Narodowe, Poznań, Na folwarku 1875 — Muzeum Narodowe, Kraków). Oryginalność i egzotyka obrazów Chełmońskiego zyskały mu uznanie w Monachium, a przede wszystkim w Paryżu, gdzie powstały dzieła zaskakujące dynamiką kompozycji, spotęgowane ekspresją nastroju, biegłością malarskiego warsztatu i egzotyką kresowych realiów (Noc na Ukrainie zimą 1877, Przed karczmą 1877, Jarmark na konie w Bałcie 1879 — wszystkie Muzeum Narodowe, Warszawa, Czwórka 1881 — Muzeum Narodowe, Kraków); ostatnie paryskie lata to zauważalne wyczerpanie się dotychczasowej rodzajowej formuły malarstwa Chełmońskiego.

Ponowne zetknięcie z ojczystą przyrodą po powrocie Chełmońskiego do kraju wpłynęło na ożywienie malarskiego widzenia. Do okresu tego należą skromne, przepojone liryzmem pejzaże, swoiste poematy o naturze (Droga 1889 — Muzeum Narodowe, Warszawa, Świt 1892, Dniestr nocą 1906 — oba Muzeum Narodowe, Kraków), niekiedy krajobrazy te bywały wzmocnione motywem dzikiego ptactwa (Kuropatwy na śniegu 1891 — Muzeum Narodowe, Warszawa, Pogoda — Jastrząb 1899 — Muzeum Narodowe, Poznań, Powitanie słońca — Żurawie 1910 — Muzeum Sztuki, Łódź) i sceny podkreślające związek człowieka z naturą (Burza 1896 — Muzeum Narodowe, Kraków, Orka 1896 — Muzeum Narodowe, Poznań, Bociany 1900 — Muzeum Narodowe, Warszawa).

Obraz twórczości Chełmońskiego uzupełniają liczne rysunki, szkice i studia oraz ilustracje dla czasopism („Kłosy”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Wędrowiec”, „Le Monde Illustré”) i autobiografie.

Chełmoński Józef, Kaczeńce — Wiosna, 1907 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Chełmoński Józef, Bociany, 1900 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Chełmoński Józef, Dymy — Jesień, 1897 — Muzeum Narodowe, Poznań

Chełmoński Józef, Sanna — Muzeum Górnośląskie, Bytom

Chełmoński Józef, Burza, 1896 — Muzeum Narodowe, Kraków

Chełmoński Józef, Czwórka, 1881 — Muzeum Narodowe, Kraków