Centralna Agencja Wywiadowcza

Centralna Agencja Wywiadowcza, ang. Central Intelligence Agency (CIA ),

amerykańska agencja federalna ds. wywiadu;

utworzona 1947 przez Kongres na mocy ustawy o bezpieczeństwie nar.; podlega Radzie ds. Bezpieczeństwa Nar.; jej dyrektor, mianowany przez prezydenta za zgodą Senatu, należy do ścisłego kierownictwa państwa, od 2005 podlega dyr. wywiadu nar., koordynującemu 16 amer. agend ds. wywiadu, bezpieczeństwa i kontrwywiadu. CIA ma siedzibę w Langley (stan Wirginia) i zatrudnia kilkanaście tysięcy osób oraz nie znaną liczbę agentów i współpracowników; jej fundusz zatwierdza Kongres. CIA działa gł. poza granicami USA; jej gł. zadaniem jest koordynacja pracy amer. służb specjalnych oraz zbieranie i dostarczanie najwyższym władzom państw. informacji niezbędnych do planowania zadań strategicznych i podejmowania decyzji w sprawach międzynar.; prowadzi również działalność wywiadowczą; jej tajne operacje i akcje dywersyjne za granicą miały na celu gł. przeciwdziałanie komunist. ekspansji. Uczestniczyła m.in. w obaleniu rządu J. Arbenza Guzmana w Gwatemali (1954), w inwazji w Zatoce Świń na Kubie (1961), w obaleniu prezydenta A. Sukarno w Indonezji (1966) i rządu S. Allende Gossensa w Chile (1973), w operacjach przeciwko rządom Sandinowskiego Frontu Wyzwolenia Nar. w Nikaragui i we wspieraniu antysowieckiej partyzantki w Afganistanie (lata 80.); w latach 60. i 70. realizowała także program inwigilacji wybranych grup obywateli amer.; wszystkie tajne operacje CIA muszą uzyskać akceptację Rady ds. Bezpieczeństwa Nar. i prezydenta. Kolejnymi dyrektorami CIA byli m.in.: A.W. Dulles (1953–61), J.A. McCone (1961–65), R. Helms (1966–73), W.E. Colby (1973–76), G.H. Bush (1976–77), S. Turner (1977–81), W.J. Casey (1981–87), W.H. Webster (1987–91), R.M. Gates (1991–93), J. Woolsey (1993–94), J. Deutsch (1995–97), G.J. Tenet (1997–2004), P. Goss (2004–06), M.V. Hayden (2006–09), L. E. Panetta (2009–11), D. Petraeus (2011–12), J. Brennan (od 2013).