Bombaj

Bombaj, Mumbaj, hindi Muṁbaī, ang. Mumbai, do 1995 hindi Baṁbaī,

m. w zachodnich Indiach, nad M. Arabskim, na wyspie Salsette.

Stolica stanu Maharasztra. Obejmuje 2 dystrykty (City i Suburban) zarządzane przez Bombay Municipal Corporation (BMC) i dzieli się na 6 stref i 24 okręgi. Znany od pocz. n.e., pod władzą różnych dynastii ind.; miasto zbud. w XIII w., podlegało muzułmanom z Gudźaratu; 1534 odstąpione Portugalczykom; 1661 przekazane ang. Karolowi II jako część posagu żony, Katarzyny Bragança; 1668 wydzierżawione Kompanii Wschodnioind.; 1672 rozbudowano nowe miasto; od 1708 siedziba adm. Kompanii Wschodnioind.; w końcu XIX w. rozkwit Bombaju. Największe miasto Indii, jedno z najgęściej zaludnionych miast na świecie (29 tys. osób na km²); wielki ośr. przem., handl.-finansowy i nauk.-kult.; rozwinięty gł. przemysł bawełniany (ponad 1/4 produkcji ind. przemysłu bawełnianego), przetwórstwo ropy naftowej (2 rafinerie, w dzielnicach Trombaj i Mahul), przemysł elektroniczny, chem. (m.in. produkcja farb), środków transportu (gł. stoczn. i samochodowy), maszyn. (maszyny włók.), metal., spoż., poligraficzny, skórz.-obuwniczy; największy ośr. finansowo-handl. w kraju; liczne banki (m.in. centralne banki państw. State Bank of India i Reserve Bank of India), 3 giełdy, w tym bawełniana, przedsiębiorstwa armatorskie; wielki węzeł komunik.; największy ind. port handl. (przeładunki ponad 50 mln t rocznie) z wielkim portem kontenerowym (poza granicami miasta), obsługuje ok. 40% importu (gł. maszyny i urządzenia przem., ropa naftowa, węgiel kam.) i 30% eksportu (rudy manganu, wyroby bawełniane, bawełna, skóry, artykuły roln.); wielki port lotn. (terminale międzynar. Sahar i krajowy Santa Cruz); siedziba towarzystwa lotn. Air India; ważny węzeł kol., gł. połączenia z Delhi, Kalkutą i Madrasem; wielki ośr. nauk. (2 uniw., zał. 1857 i 1916, politechnika, zał. 1958, wyższa szkoła indianistyki, instytuty nauk.-badawcze, m.in. ośr. badań jądr.) i kult. (muzea, galerie sztuki); gł. w kraju ośr. kinematografii (2. po Hollywood na świecie); ośr. turystyczny.

Bombaj jest położony na wyspie oddzielającej Zat. Bombajską od M. Arabskiego; w południowej, najstarszej części miasta, mieszczą się gł. instytucje adm. i handl. oraz wznoszą się (nad zatoką) Wrota Indii (pocz. XX w.), na południowym zachodzie, wzdłuż bulwarów nadmor., są położone dzielnice luksusowe, środkową część miasta zajmują bardzo gęsto zaludnione dzielnice robotnicze, wschodnią — urządzenia portowe; miasto rozbudowuje się w kierunku północno-wschodnim, gdzie na osuszonych terenach bagiennych, powstają nowe dzielnice (New Bombay Development Area). W Bombaju znajdują się m.in. kościoły renes. i barok. (XVI, XVII/XVIII w.), świątynie (XVIII, XIX w.). W pobliżu Bombaju zabytki arch. wykute w skale (m.in. wyspa Elefanta).

Bombaj, dworzec kolejowy Victoria Terminus (Indie)