Białystok

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Białystok,

miasto wojewódzkie (woj. podlaskie), pow. grodzki, na wschodnim skraju Wysoczyzny Białostockiej, nad Białą (lewy dopływ Supraśli) i jej dopływami Bażantarką i Dolistówką; siedziba pow. białostockiego.

Ludność miasta: ogółem — 297,4 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 2 915,3 os/km² (2019)

Powierzchnia: 102 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 23°09′E, szerokość geograficzna: 53°08′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1691

Oficjalne strony WWW: www.bialystok.pl

duży ośr. przemysłu włók., zwłaszcza bawełniany (zakłady Fasy) i wełn., ponadto fabryki — dywanów Angella, wyrobów runowych; zakłady odzieżowe i skórz.; jest również rozwinięty przemysł: elektroniczny (zakład podzespołów telew.), metal. (kol. konstrukcje stalowe, fabryka przyrządów i uchwytów), drzewny (fabryki — meble, sklejki), spoż. (zakłady mięsne, browar Dojlidy, chłodnia, młyn), maszyn., materiałów bud. (m.in. fabryka domów), huta szkła, elektrociepłownia; węzeł kol. i drogowy. Stolica metropolii białostockiej Kościoła rzymskokatol. oraz diecezji białostocko-gdańskiej Pol. Autokefalicznego Kościoła Prawosław.; ośr. nauk.-kult.; Uniwersytet Medyczny, Politechnika Białostocka, Archidiecezjalne Seminarium Duchowne, Uniw. w Białymstoku (do 1997 filiaUniwersytetu Warszawskiego UW), filia warsz. Uniwersytetu Muzycznego im. F. Chopina, Wydział Sztuki Lalkarskiej Akad. Teatr. w Warszawie; Białostockie Tow. Nauk., kilka towarzystw społ.-kult., m.in. siedziba Białorus. Tow. Społ.-Kult.; rozgłośnia radiowa; filharmonia, teatry, muzea; od 1969 coroczny Ogólnopol. Festiwal Muzyki i Poezji.

Historia.

Do końca XVII w. wieś; od 1685 własność Branickich (rezydencja), 1771–1802 — Potockich; prawa miejskie 1749; od 1795 w zaborze pruskim, od 1807 w zaborze ros.; w 2. poł. XIX w. rozwój przemysłu włók., ośr. Białostockiego Okręgu Przem.; największe skupisko robotnicze na Podlasiu; wystąpienia rewolucyjne i liczne strajki (m.in. 1895, 1905–07, 1933, 1937); od 1919 stolica województwa; 1920 siedziba Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski; IX 1939–1941 pod okupacją sowiecką, deportacje ludności do ZSRR; podczas okupacji niem. 1941–44 obóz jeńców sowieckich; 1941–43 getto (ok. 40 tys. osób), 1943 powstanie (białostockie getto); masowe egzekucje w pobliskich Bacieczkach, Grabówce, Nowosiółkach, Pietraszach; zginęło ok. 59 tys. mieszk. (ok. 50%); rejon działalności partyzantki AK i radzieckiej; 1945–75 i od 1999 siedziba powiatu.

Zabytki.

Pałac Branickich wzniesiony 1697 (Tylman z Gameren), rozbudowa 1728–58 dla J.K. Branickiego (J.Z. Deybel i J.H. Klemm, klatka schodowa 1753–55 — J. Fontana) na wielką rezydencję późnobarok., z galeriami, oficynami, pawilonami, ponadto z zespołem dziedzińców i wieżą bramną oraz regularnym parkiem z kanałami, posągami; po spaleniu 1944 pałac zrekonstruowano (obecnie siedziba Uniw. Med.); pałacyk z 1771; wczesnobarok. kościół parafialny (1617, rozbudowa ok. 1900 J.P. Dziekoński), ob. archikatedra; późnobarok. ratusz (1745–46 — J.H. Klemm, rekonstruowany 1954–58); kościół Św. Rocha (1927 — O. Sosnowski).

Białystok, pałac Branickich