Białoruś. Literatura

Białoruś. Literatura.

Literatura białoruska ukształtowała się na gruncie wspólnego również dla literatury ros. i ukr. piśmiennictwa staroruskiego epoki kijowskiej. Proces jej wyodrębnienia przypadł na XIV–XV w., rozkwit nastąpił XVI–XVII w.; język starobiałoruski był wówczas językiem oficjalnym Wielkiego Księstwa Litew. (Statut litewski, polemiczna literatura rel.); od pocz. XVI w. druk książek białoruskich (F. Skaryna); w XVII w. pod wpływem pol. kształtowała się sylabiczna poezja barok. i dramat szkolny (Symeon Połocki, zaliczany również do twórców literatury ros. i ukr.); w XVIII w. wskutek ucisku nar. i wynaradawiania się warstw oświeconych piśmiennictwo białoruskie upadło; jego odrodzenie nastąpiło w 1. poł. XIX w. (anonimowy parodystyczny poemat Taras na Parnasie, pierwsi twórcy romant.: P. Bachrym i poeci pol.-białoruscy — J. Barszczewski, J. Czeczot, W. Dunin-Marcinkiewicz, A. Rypiński); książki drukowano często alfabetem łacińskim. W 2. poł. XIX w. w literaturze białoruskiej ugruntował się realizm (F. Bahuszewicz, A. Hurynowicz, J. Łuczyna); nowy etap w jej rozwoju nastąpił po rewolucji 1905–07; ukazały się wtedy w Wilnie pierwsze białoruskie gazety „Nasza dola” (1906) i  „Nasza niwa” (1906–15), wokół których ukształtowało się pierwsze środowisko lit. utworzone przez pisarzy o ugruntowanej świadomości nar. (M. Bahdanowicz, Z. Biadula, M. Harecki, A. Harun, J. Kupała, J. Kołas, A. Paszkiewicz); literatura białoruska miała charakter synkretyczny, łączyła elementy romantyzmu, realizmu i modernizmu. W okresie I wojny świat. i powstania Białorus. Rep. Lud. (1918) w literaturze białoruskiej dominowała problematyka patriotyczno-społ.; w latach 20., po utworzeniu Białorus. SRR (1919), życie lit. koncentrowało się zwłaszcza wokół czasopism „Maładniak” (1923–28) i  „Uzwyszsza” (1926–31), które były organami ugrupowań literackich. Oprócz poetów i prozaików starszego pokolenia (Biadula, Kołas, Kupała) poezją zajmowali się M. Czarot, U. Dubouka, A. Aleksandrowicz, A. Dudar, prozę uprawiali M. Harecki, C. Hartny, Kuźma Czorny, dramat — J. Mirowicz, M. Hramyka; literatura białoruska rozwijała się również poza Białorusią — w Wilnie, Kownie i Pradze (M. Maszara, Piestrak, K. Swajak, M. Tank). W 1934 powstał Związek Pisarzy Białorus. SRR i obowiązującą stała się normatywna poetyka realizmu socjalist. (P. Hlebka, P. Brouka); likwidacji uległy ugrupowania lit., a zwolenników białorutenizacji oskarżono o  „burżuazyjny nacjonalizm”; większość pisarzy białoruskich dotknęły represje. Po II wojnie świat. gł. tematami literatury białoruskiej stały się doświadczenia wojenne, życie narodu białoruskiego w nowych warunkach i jego przeszłość (powieści J. Bryla, I. Mieleża, Piestraka, I. Szamiakina). Od 2. poł. lat 60. proza białoruska wnika nie tylko w zagadnienia nar., społ. i hist., ale także moralne; pisarze podejmują walkę o prawo twórcy do swobody wyrazu, do uwzględniania perspektywy ogólnoludzkiej w ocenie świata, do poszukiwań formalnych (utwory W. Bykaua, Bryla, U. Karatkiewicza, A. Makajonaka, L. Ptasznikaua, A. Razanaua); kulturze nar. są przywracane nazwiska pisarzy emigr. (N. Arsieńniewa, M. Siadniaua, A. Saławieja); wzmagają się dążenia do odrodzenia języka białoruskiego. Ważnymi organami lit. na Białorusi są „Literatura i mastactwa” (od 1932) oraz „Połymia” (od 1922); rozwijają się badania lit. (W. Bieczyk, W. Barysienka, A. Jaskiewicz, U. Konan, M. Łarczanka, A. Maldzis, S. Majchrowicz).