Bernini Giovanni Lorenzo (Gianlorenzo)

Bernini Giovanni Lorenzo (Gianlorenzo), ur. 7 XII 1598, Neapol, zm. 28 XI 1680, Rzym,

włoski rzeźbiarz, architekt, projektant dekoracji teatralnych i okolicznościowych, malarz.

Urodził się 7 XII 1598 w Neapolu. Wykształcony w Rzymie, w warsztacie ojca, Pietra. Tworzył w Rzymie dla elity arystokratycznej i dla papieży: Pawła V, Urbana VIII, Innocentego X, Aleksandra VII, Klemensa IX i Klemensa X.

Wczesna twórczość — prace dla rodu Borghese i papieża Urbana VIII

Wśród wczesnych prac rzeźbiarskich (m.in.: Św. Wawrzyniec ok. 1614, Św. Sebastian ok. 1617, Neptun i Tryton 1620, nagrobek Pedro de Foix y Montoya w kościele Santa Maria di Monserrato ok. 1621, popiersia portretowe), wyróżnia się grupa dzieł wykonanych dla rodu Borghese, którego mecenatowi Bernini zawdzięczał karierę i uznanie (Zeus i Amaltea ok. 1610, Eneasz z Anchizesem 1618–19, Porwanie Prozerpiny 1621–22, Dawid 1623–24, Apollo i Dafne 1622–25). W dziełach tych, udoskonalając wzory rzeźby antycznej, Michała Anioła i Giovanniego da Bologna, osiągnął Bernini wielką siłę ekspresji, dynamiczne napięcie (przez uchwycenie kulminacyjnego momentu ruchu i akcji) i wirtuozerię w imitowaniu w kamieniu faktur naturalnej materii (np. włosy, ciało, liście, drzewo — w grupie Apollina i Dafne). Te dokonania artystyczne zyskały Berniniemu poparcie Urbana VIII i prestiżowe zlecenia na prace w Bazylice Św. Piotra: konfesja św. Piotra (ołtarz papieski 1626–33), projekt dekoracji filarów podkopułowych (1628–41, z figurą św. Longina 1631–38), nagrobek Urbana VIII (1627–47). Do ważnych dzieł Berniniego powstałych w tym okresie w Rzymie należą: kościół Santa Bibiana (przebudowa 1624–26, z figurą św. Bibiany we wnętrzu); fontanny: Barcaccia (wraz z ojcem 1628–29, Piazza di Spagna) i Trytona (ok. 1635–1637, Piazza Barberini); epitafia, m.in.: Antonia Valtriniego (kościół San Lorenzo in Damaso 1639), Ippollito Merendy (kościół Santa Maria sopra Minerva 1643); liczne popiersia (m.in. kardynał Scipione Borghese, 1623, 2 repliki — Galeria Borghese, Rzym); obrazy (Św. Tomasz i Andrzej i in.).

Twórczość dojrzała

W początkach pontyfikatu Innocentego X (1644–55) Bernini stracił poparcie papieskie. Z tego okresu pochodzi alegoryczna figura Prawdy (Verità 1646–52), interpretowana jako protest wobec pomówień konkurentów i wyraz wiary w powrót do łask papieskich; wtedy powstała również dekoracja kaplicy Cornaro w kościele Santa Maria della Vittoria (1647–52) z grupą — Ekstaza św. Teresy w ołtarzu, w której Bernini osiągnął iluzję odmaterializowania kamiennych chmur i szat postaci oraz przekonująco oddał ideę mistycznego uniesienia. Po powrocie do łask Innocentego X (1648), na jego zlecenie Bernini wzniósł w Rzymie Fontannę Czterech Rzek (1648–51, Piazza Navona), stanowiącą popis iluzjonizmu, kompozycyjnej inwencji i bogactwa barokowej alegoryki. Inne dzieła z tego okresu to: Palazzo Pamphilj-Montecitorio (1650–55), Fontana del Moro (1653–54, Piazza Navona), nagrobek kardynała Pimentela w kościele Santa Maria sopra Minerva (1653–54), popiersia Innocentego X i Francesco d’Este.

Pontyfikat Aleksandra VII (1655–67) był okresem powrotu Berniniego do roli „dyktatora” sztuki w Rzymie; wykonał wtedy w Bazylice Św. Piotra arcydzieło barokowego iluzjonizmu — Cathedra Petri, tj. oprawę tronu Św. Piotra (1667–60), dynamicznie skomponowany pomnik Konstantyna Wielkiego (1662–68), gigantyczną kolumnadę placu przed fasadą Bazyliki (1656–67), oraz Scala Regia (Schody Królewskie 1663–66 w Pałacu Watykańskim); z tego okresu pochodzą także figury Daniela i Habakuka w kaplicy Chigich w kościele Santa Maria del Popolo w Rzymie (1655–61) oraz św. Hieronima i Marii Magdaleny w kaplicy Chigich w katedrze w Sienie (1661–63), pomnik Słoń z obeliskiem przed kościołem Santa Maria sopra Minerwa w Rzymie (projekt 1658, zrealizowany 1665–67 przez warsztat Berniniego). W 3 wzniesionych wówczas budowlach kościelnych zastosował Bernini plany centralne: San Tommaso w Castel Gandolfo (1658–61) — plan krzyża greckiego, San Andrea al Quirinale w Rzymie (1658–70) — plan elipsy i Santa Maria Assunta w Aricci (1662–64) — plan koła. Pozostałe prace architektoniczne z tego okresu w Rzymie to: kaplica Fonesca w kościele San Lorenzo in Lucina (1660–64) i projekt Palazzo Chigi-Odescalchi (realizacja 1664–67).

Podczas pobytu w Paryżu 1655 powstał projekt przebudowy pałacu królewskiego (Luwru) dla Ludwika XIV, odrzucony z powodu niezgodności z klasycyzującym gustem dworu francuskiego. Z tych samych względów, wykonany już po powrocie do Rzymu, pomnik konny Ludwika XIV (projekt 1669–70, zrealizowany w Wersalu 1671–77) nie zyskał aprobaty króla i został przekształcony 1688 przez F. Girardona w przedstawienie Marcusa Curtiusa. Podczas pontyfikatu Klemensa IX (1667–70) największym przedsięwzięciem warsztatu Berniniego była dekoracja Mostu Świętego Anioła (1667–69), realizująca koncepcję stworzenia w Rzymie reprezentacyjnej papieskiej drogi triumfalnej.

Ostatnie wielkie dzieła

Za pontyfikatu Klemensa X (1670–76) Bernini wykonał 2 ostatnie wielkie dzieła w Rzymie: nagrobek bł. Ludwiki Albertoni w kościele San Francesco a Ripa (kaplica Altieri, ok. 1671–1674), w którym mistrzowsko operując światłem, barwą materiału i efektami scenograficznej kompozycji, stworzył wizję mistycznego przejścia zmarłej z doczesności w sferę niebios, oraz nagrobek papieża Aleksandra VII w Bazylice Św. Piotra (1671–78). Pozostałe późne prace Berniniego to: epitafium Gabriele Fonseca w kościele San Lorenzo in Lucina (1668–73) i cyborium Kaplicy Sakramentów w Bazylice Św. Piotra (1673–74). Zmarł 28 XI 1680 w Rzymie.

Barokowa ekspresja i dynamizm

Bernini najpełniej spośród współczesnych mu rzeźbiarzy i dekoratorów ukształtował repertuar cech dojrzałego baroku rzymskiego: intensywność ekspresji, bogactwo i dynamiczność form, inwencję kompozycyjną, techniczna biegłość i absolutne panowanie nad tworzywem, znakomite operowanie efektami światła, barwy i faktury, łączenie środków i gatunków artystycznych w jednolite, przekonujące siłą iluzji dzieło oraz ogromną pomysłowość ikonograficzną. W architekturze stosował formy klasycznej, nadając im jednak większą monumentalność (kolumnada pl. Św. Piotra) lub dynamiczność (wnętrze kościoła San Andrea al Quirinale), wprowadzając nowe rozwiązania przestrzenne (np. plan elipsy: kościół San Andrea al Quirinale, pl. Św. Piotra), po mistrzowsku stosując efekty perspektywiczne (kaplica Cornaro, Scala Regia). Formuła barokowej rzeźby i architektury Berniniego znacznie oddziałała na sztukę europejską XVII–XVIII w. Bernini pozostawił wielu wybitnych uczniów (m.in.: F. Du Quesnoy, E. Ferrata, C. Fontana).

Rzym, fragment kolumnady przed Bazyliką Św. Piotra (G.L. Bernini)

Rzym, Fontanna Czterech Rzek (1648–51) i kościół San Agnese (1652–66) przy Piazza Navona, Giovanni Lorenzo Bernini

Bernini Giovanni Lorenzo, lew z fontanny dei Quattro Fiumi na Piazza Navona w Rzymie, 1648–52

Bernini Giovanni Lorenzo, Konfesja nad grobem św. Piotra, Bazylika Św. Piotra w Rzymie, 1626–33

Bernini Giovanni Lorenzo, Nagrobek papieża Aleksandra VII — Bazylika Św. Piotra w Rzymie

Bernini Giovanni Lorenzo, fontanna di Trevi (realizacja N. Salvi) Rzym,1762

Bernini Giovanni Lorenzo, Ekstaza św. Teresy z Ávila, 1647–52 — kościół S. Maria della Vittoria w Rzymie

Bernini Giovanni Lorenzo, kolumnada przed Bazyliką Św. Piotra w Rzymie , 1656–67

Bernini Giovanni Lorenzo, oprawa tronu św. Piotra w bazylice watykańskiej, 1667–60

Bernini Giovanni Lorenzo, kolumnada wokół placu przed bazyliką Św. Piotra w Rzymie , 1656–65,

Bernini Giovanni Lorenzo, grobowiec Aleksandra VII, 1671–78 — bazylika Św. Piotra, Rzym

Bernini Giovanni Lorenzo, Popiersie Franciszka d’Este, 1651 — Galleria Estense, Modena

Bernini Giovanni Lorenzo, Pomnik Ludwika XIV, ok. 1670 — Galleria Borghese, Rzym

Schwerin, kaplica Cornaro. Nieznany malarz, XVII w., widok kaplicy Cornaro z ołtarzem św. Teresy wykonanym przez G.L. Berniniego, Schwerin, musum