Berlin Isaiah

Berlin

[bə:^rlı̣n]

Sir Isaiah , ur. 6 VI 1909, Ryga, zm. 5 XI 1997, Oksford,

brytyjski filozof, historyk idei i teoretyk polityki.

Urodził się 6 VI 1909 w Rydze, w rodzinie rosyjsko-żydowskiej; 1921 z rodziną wyemigrował do W. Brytanii; studiował w Oksfordzie, 1932 został absolwentem Corpus Christi College; członek: 1938–50 New College i 1932–38, 1950–66, 1975–97 All Souls College tamże; 1942–46 w służbie dyplomatycznej; od 1957 członek Akademii Brytyjskiej (1974–78 prezes); 1966–75 prezydent Wolfson College; 1957–67 profesor Uniwersytetu w Oksfordzie, 1966–71 profesor City University of New York. W 1957 otrzymał tytuł szlachecki. Zmarł 5 XI 1997 w Oksfordzie.

Dwie koncepcje wolności

Jest jednym z głównych przedstawicieli XX-wiecznej myśli liberalnej (liberalizm). Napisał ponad 200 prac, głównych esejów, dotyczących zróżnicowanej problematyki, m.in. teorii wiedzy i znaczenia, historii idei i teorii politycznej, rosyjskiej myśli społecznej i literatury, impresji ze spotkań ze znanymi ludźmi, muzyki. W początkach kariery naukowej aktywny uczestnik i współtwórca „złotego wieku” oksfordzkiej filozofii analitycznej, a zarazem krytyk właściwej jej tendencji redukcjonistycznej (wczesne eseje z tomu Concepts and Categories: Philosophical Essays 1978); 1944 porzucił filozofię analityczną na rzecz studiów w dziedzinie historii idei, które zaowocowały sformułowaniem własnej teorii politycznej i etycznej. W kluczowym eseju Dwie koncepcje wolności (1969, wydanie polskie w wyborze Dwie koncepcje wolności 1991 i w Czterech esejach o wolności 1994) Berlin przedstawił szeroko dyskutowane rozróżnienie dwóch pojęć wolności: wolności negatywnej i wolności pozytywnej, lub „wolności od” i „wolności do”, a zarazem dwóch nadbudowanych nad nimi koncepcji społeczeństwa. „Wolność od” jest tożsama z brakiem przeszkód dla potencjalnych wyborów jednostki, natomiast „wolność do” to zdolność jednostki do racjonalnego kierowania sobą, która, zdaniem Berlina, wiąże się z koncepcją dwóch jaźni: „wyższej”, kontrolującej i „niższej”, wymagającej kontroli. Berlin upatrywał niebezpieczeństwa w rozszerzaniu pojęcia „wyższej” jaźni na pewną całość społeczną (np. plemię, rasę, wspólnotę wyznaniową, państwo), taki zabieg prowadzi bowiem do identyfikacji wolności z kontrolą. Doktryny „wolności do” są bardziej podatne na wypaczenia, dają więc słabsze gwarancje respektowania wolności indywidualnej niż doktryny „wolności od”.

Wielkość wartości

Specyfiką koncepcji liberalnej Berlina jest jej zakorzenienie w jego autorstwa idei obiektywnego pluralizmu wartości. Rozwinął ją głównie w Czterech esejach o wolności i w esejach zawartych w tomie The Crooked Timber of Humanity: Chapters in the History of Ideas (1990). Według Berlina wartości ostateczne, czyli te, do których ludzie dążą ze względu na nie same, są obiektywne i poznawalne, ale jest ich wiele. Owa wielość nie poddaje się ani redukcji, ani hierarchicznemu uporządkowaniu, które miałoby uniwersalną moc wiążącą. Nie wszystkie ludzkie cele są możliwe do pogodzenia; istnieją wartości ostateczne, które są niewspółmierne. Dlatego kolizje wartości nie podlegają racjonalnemu rozstrzygnięciu; wyjściem jest dokonanie radykalnego wyboru. Zainicjowany przez Berlina pluralistyczny nurt w obrębie orientacji liberalnej jest kontynuowany przez J. Raza i J. Graya.

Reinterpretacje poglądów innych myślicieli

W ramach studiów z historii idei Berlin dokonał szeregu nowatorskich, niekiedy kontrowersyjnych interpretacji poglądów wielu myślicieli, m.in. J.G. Hamanna, J.G. Herdera, A. Hercena, N. Machiavellego, J.M. de Maistre’a, L. Tołstoja, I. Turgieniewa, G. Vico. W jego refleksji historycznych dominowały następujące wątki: oświecenie i jego krytycy, narodziny i rozkwit romantyzmu, XIX-wieczna myśl rosyjska, nacjonalizm.

Inne ważne zbiory esejów i monografie: Karol Marks. Jego życie i środowisko (1939, wydanie polskie 1999), The Age of Enlightenment: The Eighteenth-Century Philosophers (1956), Vico and Herder: Two Studies in the History of Ideas (1976), Rosyjscy myśliciele (1978, wyd. pol. 2003), Against the Current: Essays in the History of Ideas (1979), Personal Impressions (1980), Mag północy: J.G. Haman i źródła nowożytnego irracjonalizmu (1993, wydanie polskie 2000), The Sense of Reality: Studies in Ideas and Their History (1996), Korzenie romantyzmu (1999, wydanie polskie 2003), The Soviet Mind: Russian Culture under Communism (2004).