Bengal
 
Encyklopedia PWN
Bengal, hindi Baṅgāl, bengalskie Vāṁlā,
kraina historyczna w Azji Południowej, na wschodzie Niziny Hindustańskiej, nad Zatoką Bengalską;
powierzchnia ok. 216 tys. km2; ok. 250 mln mieszkańców (2015), głównie Bengalczycy; zachodnia część Bengalu obejmuje stan Indii Bengal Zachodni, wschodnia — państwo Bangladesz; jeden z najgęściej zaludnionych regionów świata (ok. 1000 mieszkańca na km2); największe miasto — Kalkuta (Indie). Powierzchnię stanowi aluwialna równina Niziny Hindustańskiej wraz z deltą Gangesu i Brahmaputry; częste katastrofalne powodzie spowodowane opadami monsunowymi i cyklonami tropikalnymi. Uprawa ryżu, pszenicy, herbaty, trzciny cukrowej; główny w świecie region uprawy juty; wydobycie węgla kamiennego (głównie w Indiach) i gazu ziemnego (Bangladesz).
Historia. W czasach starożytnych istniały na terenie Bengalu 2 królestwa: Wanga we wschodniej i Gauda w zachodniej części. W epoce MaurjówGuptów wchodził w skład Magadhy, potem rozpadł się na wiele państewek. Na początku VII w. władca Gaudy, Narendragupta Śaśanka, zjednoczył Bengal, który wkrótce znów uległ rozdrobnieniu, aż do pojawienia się, w połowie VIII w. wywodzącej się z Wangi, buddyjskiej dynastii Palów, którzy byli potęgą w północnych Indiach aż do końca IX w., kiedy zostali podbici przez Rasztrakutów; potem nastąpiło osłabienie i rozbicie Bengalu. W połowie XII w. zaczęła panować tam hinduska dynastia Senów. Pod koniec XII w. rozpoczęły się najazdy muzułmańskie, w wyniku których Bengal wszedł w skład sułtanatu delhijskiego. Trudności w rządzeniu odległą prowincją i wewnętrzne walki między wschodnią i zachodnią częścią Bengalu doprowadziły do uznania przez Delhi 1356 jego niezależności. W tym czasie rozpoczęła się islamizacja Bengalu (zwłaszcza jego wschodniej części). Po licznych próbach podboju najbogatszego wówczas kraju Indii Bengal 1576 został włączony do imperium Mogołów jako prowincja. Będąc ważną sukcesją stanowił przedmiot ciągłych walk wewnętrznych; w połowie XVIII w. włączyła się do nich Kompania Wschodnioindyjska, istniejąca w Bengalu od połowy XVII w., która po bitwie pod Palasi (1757) zdobyła uprawnienia zamindara, a następnie przejęła kontrolę finansową nad krajem, co stało się podstawą do dalszego podboju Indii. W 1773 Bengal stał się główną częścią Prezydencji Bengalskiej, a Kalkuta siedzibą Kompanii i od 1858 stolicą Cesarstwa Indii. Bengal był pierwszym obszarem Indii, który doświadczył władzy brytyjskiej — gospodarczej (układ wieczysty 1799), politycznej (instytucje przedstawicielskie) i kulturalnej (uniwersytet w Kalkucie 1853). Pod wpływem idei europejskiej powstały tu ruchy reformatorskie (Arja Samadź, Brahma Samadź) oraz zrodziła się idea Indyjskiego Kongresu Narodowego. Na tle stosunku do władzy brytyjskiej i zmian, jakie ona wprowadzała, a także brytyjskiej polityki „dziel i rządź” rodziła się stopniowo polityczna rozbieżność muzułmanów i hindusów. W 1905 nastąpił podział Bengalu; w wyniku protestów i rozruchów Bengal został ponownie zjednoczony 1912, ale odłączono od niego Bihar, Asam i Orisę. Stolicę z Kalkuty przeniesiono do Delhi. W Bengalu rozwinął się silny i radykalny ruch nacjonalistyczny. W 1947, przy podziale Indii na 2 państwa — Pakistan i Rep. Indii, Bengal Wschodni został włączony do Pakistanu (jako Pakistan Wschodni), Bengal Zachodni zaś pozostał w granicach Indii jako stan; 1971, w wyniku konfliktu parlamentarnego i zbrojnego z Pakistanem, Bengal Wschodni ogłosił się niezależną republiką Bangladesz.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Kalkuta, Victoria Memorial fot. P. Rojan/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia