Bem Józef Zachariasz
 
Encyklopedia PWN
Bem Józef Zachariasz, ur. 14 III 1794, Tarnów, zm. 10 XII 1850, Halab (Syria),
wybitny artylerzysta i teoretyk wojskowości, generał wojsk polskich, węgierskich i tureckich.
Kalendarium
Urodził się 14 III 1794 w Tarnowie. Po studiach w szkole elementarnej artylerii i inżynierów brał udział w kampanii rosyjskiej 1812 i oblężeniu Gdańska 1813. W Królestwie Polskim wykładał w szkole zimowej artylerii (1819–22); za udział w Wolnomularstwie Narodowym został skazany 1822 na degradację i rok więzienia; mimo złagodzenia wyroku przez wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza 1826 podał się do dymisji i przeniósł do Galicji, gdzie administrował majątkiem Potockich i kierował przebudową gmachu Ossolineum we Lwowie.
Powstanie listopadowe
Podczas powstania listopadowego 1830–31 był dowódcą 4. baterii lekkokonnej, odznaczył się brawurowym kierowaniem manewrowym ogniem artylerii pod Iganiami i Ostrołęką, brał udział w obronie Warszawy; 21 VI 1831 otrzymał stopień pułkownika i Order Wojenny Virtuti Militari, 22 VIII — stopień generała brygady; był zwolennikiem stoczenia walnej bitwy z armią rosyjską i odebrania naczelnego dowództwa J. Skrzyneckiemu; po upadku Warszawy opowiadał się za dalszą walką i przeciw kapitulacji.
Na emigracji
Na emigracji był rzecznikiem masowego napływu Polaków do Francji, licząc na stworzenie polskiej formacji wojskowej; gwałtowne ataki na przeciwników z lewicy zraziły do niego część polskiego wychodźstwa, związał się z Hotelem Lambert; 1832 był współzałożycielem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu, 1833 członkiem tajnego Związku Jedności Narodowej; usiłował zorganizować emigrację wojskową we Francji, próbował stworzyć legię polską w Belgii, Egipcie i Portugalii; tymi posunięciami sprowokował na siebie zamach ze strony niezadowolonych oficerów (P. Pasierbski), a także aresztowanie przez władze portugalskie.
W okresie Wiosny Ludów 1848 przybył do Lwowa, planując wywołanie powstania w Galicji; gdy te plany zawiodły, pojechał do rewolucyjnego Wiednia i 26–31 X 1848 dowodził obroną miasta przed wojskami cesarskimi; sformował tam ruchomą gwardię, złożoną z akademików, robotników i czeladników. Po upadku Wiednia odegrał wybitną rolę w obronie rewolucji węgierskiej 1848–49; L. Kossuth zamierzał mianować go naczelnym wodzem armii węgierskiej, uniemożliwił to gwałtowny konflikt Bema z rodakami w sprawie Legionu Polskiego na Węgrzech i spowodowany nim zamach F.K. Kołodziejskiego na życie Bema; w rezultacie objął dowództwo nad armią węgierską w Siedmiogrodzie i Banacie; świetna kampania zimowa 23 XII 1848–9 III 1849 zyskała mu wielką popularność, opinię śmiałego i ryzykownego wodza oraz rzecznika porozumienia Węgrów z Rumunami i Serbami; dzięki niezwykłej ruchliwości i brawurze zdołał uwolnić Siedmiogród od wielokrotnie silniejszych wojsk austriackich; IV 1849 zdobył Banat, następnie wrócił do Siedmiogrodu, by z 26-tysięcznego wojska powstrzymać armię Austriaków i Rosjan liczącą 70 tysięcy ludzi; pomimo kilku sukcesów musiał na początku VIII 1849 wycofać się do Banatu. Powołany przez Kossutha na wodza naczelnego armii węgierskiej 9 VIII wydał generałowi J. Haynau bitwę pod Temeszwarem (obecnie Timişoara) i poniósł zupełną klęskę. Po upadku rewolucji węgierskiej przeszedł do Turcji, gdzie — licząc na udział Polaków w przyszłej wojnie Turcji z Rosją — przyjął islam i jako Murat Pasza służył w armii tureckiej; jego nadzieje zawiodły, 24 II 1850 został internowany w Aleppo, gdzie m.in. usiłował zorganizować ośrodek przemysłu zbrojeniowego (uruchomił saletrzarnię); kierował obroną miasta podczas oblężenia przez Beduinów i tu 10 XII 1850 zmarł.
Nowatorskie prace
Był autorem nowatorskich prac z zakresu mechaniki, wojskowości i historii, m.in. Notes sur les fussés incendiares (1819, wydanie polskie Uwagi o rakietach zapalających 1953), O machinach parowych (1827), O powstaniu narodowym w Polsce (1846–48).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Rewolucja węgierska 1848. Stracenie Roberta Bluma, jednego z przywódców powstania w X 1848, posła Zgromadzenia Narodowego we Frankfurcie — Bibliothèque nationale, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Halab, cytadela fot. R. Firmhofer/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia