Bantu
 
Encyklopedia PWN
Bantu,
najliczniejsza grupa ludów afrykańskich (300–400), wyodrębniona na podstawie kryterium językowego, w środkowej, wschodniej i południowej Afryce; ok. 150 mln (1987).
ok. 120 mln (koniec XX w.); mówią językami bantu; są wśród nich chrześcijanie, afrochrześcijanie oraz muzułmanie, niektórzy zachowują tradycyjne religie afrykańskie. Bantu są zróżnicowani pod względem antropologicznym i kulturowym. Dzieli się ich na kilka grup: Bantu północno-zachodni — m.in. ludy: Duala, Fangowie, Kota, Mpongwe; Bantu północni — m.in. ludy: Rundi, Gandowie, Kikuju, Kamba; grupa Kongo — m.in. ludy: Kongo, Mongo, Mbundu; Bantu centralni — m.in. ludy: Luba, Bemba, Tonga, Pende; Bantu wschodni — m.in. ludy: Gogo, Makonde, Makua, Malawi, Suahili, Jao, Niamwezi; Bantu południowo-wschodni — m.in. ludy: Ngoni (m.in. Zulusi), Soto, Szona, Tsonga, Czuana, Matabele; Bantu zachodni — m.in. ludy: Ambo, Hererowie, Lunda, Czokwe. Wśród Bantu przeważają ludy rolnicze; podstawą utrzymania niektórych ludów jest gospodarka mieszana rolno-hodowlana (Sukuma, Gogo, Tonga), inne zajmują się pasterstwem (Soto), rybołówstwem; u wielu ludów dużą rolę odgrywa łowiectwo i zbieractwo; niektóre ludy (Duala, Mpongwe) zajmujące się handlem, w przeszłości trudniły się handlem niewolnikami. Bantu znali wytop i obróbkę żelaza, miedzi i złota; wyroby z kości słoniowej i drewna (maski, rzeźby, stołki) osiągnęły wysoki poziom artystyczny. Uczestniczyli w handlu (również międzyregionalnym), środkiem płatniczym były muszle kauri, wyroby z miedzi, bydło. Ludy Bantu różniły się także pod względem organizacji politycznej i społecznej; część tworzyła wspólnoty lokalne, niektóre zakładały silne państwa, takie jak: Bunjoro, Buganda, Kitwara, Kongo, Kuba, Luba, Lunda, Rwanda (wiele z nich dotrwało do czasów kolonizacji europejskiej); u Bantu występuje podział na rody (patrylinearne lub matrylinearne), jest praktykowana poligynia (wielożeństwo).
Archeologia. Kolebka ludów Bantu mieściła się w strefie sawanny trawiastej na pograniczu obecnego Kamerunu i Nigerii. Stąd przodkowie Bantu zasiedlali etapami od III tysiąclecia p.n.e. Afrykę Równikową, a od I tysiąclecia p.n.e. — Afrykę Wschodnią i Południową. Na zajmowanych przez siebie terenach Bantu wprowadzili osiadły tryb życia — stałe osadnictwo, chów zwierząt i uprawę roślin, znajomość ceramiki oraz żelaza (na przełomie er). Zaludnianie nowych ziem było raczej procesem pokojowym i dynamicznym w przypadku Afryki Wschodniej i Południowej. Miejscowe ludy zbieracko-łowieckie z rodziny językowej Khoisan (Buszmeni i Hotentoci) były od momentu przybycia Bantu spychane na obszary nie nadające się do uprawy roślin i chowu zwierząt. We wschodniej i południowej części kontynentu pojawienie się Bantu wyznaczają stanowiska archeologiczne z charakterystycznymi typami ceramiki (m.in. naczynia z szyjką, płytkie misy) — Kwale (Kenia), Lelesu (Tanzania), Nkope (Malawi), Chifumbaze (Mozambik), Gokomere i Ziwa (Zimbabwe). Pod koniec I tysiąclecia n.e. nastąpiła stabilizacja osadnictwa, wzrost gęstości zaludnienia. Pod wpływem przemieszczeń Nilotów z północy, od schyłku I tysiąclecia n.e. część Bantu przestawiła się na gospodarkę pasterską. Kolonizacja arabska na wschodnim wybrzeżu doprowadziła przy współudziale miejscowych Bantu do powstania ośrodków miejskich o charakterze państw, jak: Manda (Kenia), Kilwa (Tanzania), Sofala (Mozambik) i wytworzenia kultury Suahili w II tysiącleciu n.e. Od końca I tysiąclecia n.e. intensywnie eksploatowano żelazo, miedź, złoto i sól będące przedmiotem handlu w postaci surowców i produktów. Doszło do powstania pierwszych organizmów państwowych, z których znane były zwłaszcza Kongo i Monomotapa. Z tym drugim były związane ośrodki władzy w Mapungubwe (RPA) i Wielkie Zimbabwe (Zimbabwe) z monumentalną architekturą kamienną. Część stanowisk archeologicznych wiąże się z konkretnymi plemionami Bantu, np. cmentarzysko w Sanga (Demokratyczna Republika Konga) z plemieniem Luba, zespół osadniczy w Kataruka (Tanzania) — z Haya, ruiny typu Zimbabwe na południe od rzeki Vaal (RPA) z Shoto i Tswana. Zasiedlenie przez Bantu dużych obszarów Afryki wprowadziło na tych ziemiach gospodarkę produkcyjną i osiadły tryb życia oraz spowodowało zdominowanie tych terenów przez negroidalny typ antropologiczny.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Mozambik, garncarka z plemienia Makonde fot. J. Koziorowska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Namibia, wioska plemienia Himba fot. M. Dzwonkowska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia