Bacon Francis
 
Encyklopedia PWN
Bacon
[bẹıkən]
Francis Wymowa, baron of Verulam, ur. 22 I 1561, Strand k. Londynu, zm. 9 IV 1626, Londyn,
angielski mąż stanu i filozof, prawnik.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 22 I 1561 w Strand koło Londynu. Pochodził z zamożnej rodziny, jego ojciec był Lordem Strażnikiem Wielkiej Pieczęci za rządów Elżbiety I. Był wielokrotnie członkiem parlamentu, 1618–21 lordem kanclerzem. W filozofii główny przedstawiciel empiryzmu (zwłaszcza metodologicznego); zajmował się przede wszystkim teorią i metodologią naukową; prekursor teorii indukcji eliminacyjnej, rzecznik badań eksperymentalnych i metod indukcyjnych, twórca klasyfikacji nauk oraz teorii „złudzeń umysłu” (idoli); rzecznik panowania człowieka nad przyrodą, zdobywanego przez poznawanie jej praw w wyniku zorganizowanych społecznych dociekań eksperymentalnych.
Bacon, zaangażowany w rozwój własnej kariery politycznej, działał zwłaszcza w dziedzinach prawodawstwa (członek parlamentu 1584, 1593, 1604 i 1614) i sądownictwa (od 1604 doradca królewski, od 1614 królewski kustosz prawa — Attorney General), gdzie wprowadzał walory ładu i szerokiej syntezy. Od 1618 baron Verulam, od 1621 wicehr. Saint Albans, szczytową pozycję polityczną zdobył 1618, gdy miał już za sobą najwyższe urzędy sądownicze i został mianowany kanclerzem. Jednak 1621 został złożony z urzędów oraz skazany na karę grzywny i więzienia za pobieranie darów od stron stających w sądzie. Wkrótce zwolniony, utracił wszelkie znaczenie jako mąż stanu. Ostatnie lata życia poświecił pisarstwu w służbie swej głównej idei. Zmarł 9 IV 1626 w Londynie.
De dignitate et augmentis scientiarum
Już w latach młodości Bacon powziął zamiar opracowania cyklu dzieł, któremu nadał tytuł Instauratio Magna [‘wielka odnowa’]. Cykl ten miał zawierać obraz ówczesnego stanu nauk, następnie zaś miał obejmować traktat o nowej metodzie, niezbędnej do zapewnienia badaniom naukowym należytego toku i sukcesów. W dalszych częściach miał się mieścić zbiór materiałów doświadczalnych potrzebnych do wykrywania praw natury, sprawozdania z prób realizacji planów badawczych w różnych dziedzinach badań itd. Wykończonego książkowego ujęcia doczekały się tylko 2 pierwsze części owej pracy. Z pozostałych zamierzeń ukazały się w druku tylko szkicowe fragmenty. Przegląd nauk zawiera dzieło De dignitate et augmentis scientiarum (1623). Rozwinięta tu klasyfikacja umiejętności intelektualnych uchodzi za opartą na podstawie psychologicznej, gdyż główne jej działy są wyznaczone przez to, która z władz umysłu bierze w nich największy udział: pamięć, rozum czy fantazja. Jednak wyróżnione na tej podstawie: historia, teoria i poezja, podlegają dalszym podziałom wg różnych kryteriów, np. historię dzieli Bacon na naturalną i społeczną, wg przedmiotu badania. W obrębie teorii wyróżnia — również wg przedmiotu badań — nauki o przyrodzie i nauki o człowieku. Pierwsze dzieli z jednej strony wg stopnia abstrakcji — na nauki o właściwościach rzeczy i na nauki o całościach naturalnych, z drugiej wg zadań — na badania światłodajne i badania owocodajne. Drugie, pod innym względem — na dotyczące jednostki ludzkiej i dotyczące człowieka w gromadzie. Zatem niemal na każdym piętrze skomplikowanej struktury Bacon dokonuje podziału wg zasady najodpowiedniejszej, jego zadaniem, z punktu widzenia celu klasyfikacji, rozwijając niewyczerpaną pomysłowość. Celem Bacona było wyznaczenie naukom perspektyw rozwoju, który obejmowałby również dziedziny nie dość jeszcze rozwijane, np. naukę o przedłużaniu życia ludzkiego, systematyczną historię literatury, semantykę. Koncepcja Bacona posłużyła z czasem jako schemat wyjściowy klasyfikacji umiejętności przyjętej w Wielkiej encyklopedii francuskiej (1751).
Metodologia Bacona
Metodologia Bacona została wyłożona w najsławniejszym jego dziele filozoficznym Novum Organum (1620, wydanie polskie 1955), w nazwie którego mieści się zarówno aluzja do Organonu Arystotelesa (zespół dzieł logiczno-metodologicznych), jak też przeciwstawienie się owemu staremu kompendium pod hasłem zupełnie nowej metody. Tradycyjna metodologia pełniła, zdaniem Bacona, funkcję doradczyni spekulacji i jałowych sporów, nowa zaś ( indukcyjna metoda) miała być przewodniczką badań doświadczalnych, miała prowadzić od faktów, po stopniach indukcji, do coraz rozleglejszych uogólnień, a w końcu do wykrywania praw przyrody i opartych na nich wynalazków. Bacon był rzecznikiem empiryzmu i utylitaryzmu w nauce, zwalczał jednakże poszukiwania doraźnych ulepszeń technicznych, nie opartych na uprzednich zdobyczach poznawczych. Uniezależniał naukę od fantastyki, która powstaje nieuchronnie, jeśli teologia próbuje ingerować w dziedzinę przyrodoznawstwa. Novum Organum zajmuje miejsce pionierskie w dziejach kształtowania się teorii indukcji eliminacyjnej, kładąc nacisk na znaczenie we wnioskowaniu indukcyjnym nie tylko faktów pozytywnych, lecz także faktów negatywnych, uchylających hipotezy konkurencyjne w stosunku do uzasadnianego uogólnienia. W dziele tym są zawarte zaczątkowe, ale dostatecznie określone sformułowania późniejszych kanonów zgodności, różnicy i zmian towarzyszących, stanowiących podstawę teorii indukcji J.S. Milla. Bacon ściągnął jednak na siebie zarzut, że nie docenił roli inwencji oraz śmiałych hipotez w rozumowaniu indukcyjnym. W słusznej bowiem walce z nieodpowiedzialnością kapryśnych domysłów rzucił przesadne hasło „nie skrzydeł umysłowi ludzkiemu potrzeba, lecz ołowiu”. W pracach Bacona często występowały przestrogi, nawoływania do oporu przeciwko wszystkiemu, co odwodzi umysł z drogi rzetelnego badania na manowce błędu. Słynne stało się zwłaszcza jego rozróżnienie czterech rodzajów idoli — „ułud czczonych”, fetyszów niejako umysłu ludzkiego. Są to: skłonności do wypaczania prawdy, właściwe rodzajowi ludzkiemu jako takiemu (idola tribus), np. skłonność do złudzeń mająca źródło w strukturze zmysłów ludzkich; osobliwości indywidualne danego osobnika (idolas pecus), np. urojenia powstałe na skutek wpływów wychowawczych; panujące w danym środowisku tradycyjne uprzedzenia (idola theatri); podszepty języka, którym się posługujemy we wzajemnym obcowaniu codziennym, a którego wyrazy są stałym źródłem jałowych sporów i czczych wymysłów (idola fori).
Nowa Atlantyda
W postaci fikcji poetyckiej zatytułowanej Nowa Atlantyda (wydanie pośmiertne 1627, wydanie polskie 1954) Bacon przedstawił projekt urządzenia instytutu wszechbadań naukowych, a świadkowie prac początkowych, założonych w połowie XVII w. w Londynie Królewskie Towarzystwo (Royal Society) stwierdzali, że stowarzyszenie to przyjęło głoszoną przez Bacona generalną koncepcję nauki i jej zadań. Bacon jest pierwszym w dziejach myślicielem, który zajął się problemem socjotechnicznym racjonalnego kierowania nauką jako siłą wiodącą do technicznego i społecznego postępu.
Znaczenie myśli
Epoka odrodzenia i humanizmu — w Anglii późniejsza, a zarazem dojrzalsza niż na kontynencie — miała w nim jednego ze swych głównych reprezentantów. Bacona jako przedstawiciela literackiego tej epoki charakteryzowały: odwrócenie się od scholastyki i teologii, negacja autorytetu Arystotelesa i jego logiki, zainteresowanie rzeczywistością w całej jej złożoności, różnorodność form działania, znakomite opanowanie łaciny literackiej, a zarazem uczestnictwo w pionierskim kształtowaniu piśmiennictwa w mowie ojczystej. Cechy te uwydatniły się nie tylko w utworach teoretycznych, również w Esejach (1597, ostatnie za życia autora, kompletne wydanie 1625, wydanie polskie 1959).
Bibliografia
The Works of Francis Bacon, ed. J. Spedding, R.L. Ellis, D.D. Heath, t. 1–14, London 1857–74.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia