Azerbejdżan. Literatura

Azerbejdżan. Literatura.

Plemiona tureckie tworzące naród azerbejdżański przyniosły na ziemie Zakaukazia dawne tradycje tureckiej literatury ludowej przekazywanej ustnie, wykształconej w Azji Środkowej (bajki, legendy). Najstarszym zachowanym zabytkiem jest epos bohaterski z X–XI w. (spisany XVI w.) Kitab-i Dede Korkut [‘księga dede Korkuta’], zawierający 12 opowieści; we wczesnym okresie kształtowania się literatury azerbejdżańskiej (XI–XII w.) uprawiano poezję w języku perskim będącą wytworem literatury perskojęzycznej wspólnej dla całego obszaru muzułm. Bliskiego Wschodu (kasydy i gazele Nezamiego i Szirwaniego). Najazd Mongołów (XIII w.) spowodował zastój kult., rozwijała się jedynie poezja suficka, m.in. twórczość filozofa Szabestari; jednym z najwybitniejszych poetów azerbejdżańskich XIV–XV w. był S. Näsimi, autor pierwszego dywanu poezji w języku azerbejdżańskim; XV–XVI w. to okres rozkwitu sztuki, literatury i nauki zarówno w języku perskim, jak i azerbejdżańskim; twórcą azerbejdżańskiego języka lit. był poeta turecko-azerbejdżański M. Fuzuli; pojawiły się antologie poezji, tzw. tezkire, poematy bohaterskie — destany; w XVII w. rozwijała się twórczość poetów lud. — aszugów (aszyk, m.in. Gurbani); uproszczono język lit. dzięki wprowadzeniu do klas. poezji motywów lud. (Mesihi). Wybitnymi poetami XVIII w. byli: M. Widadi i P. Wagif. W XIX w. tworzyły poetki F. Kemine, A. Peri, Ch. Natawan; powstały wówczas pierwsze realist. utwory dram. w języku azerbejdżańskim (M. Achundzadä, N. Wäzirow); na przeł. XIX i XX w. tworzył poeta Sabir, łączący tradycje poezji lud. z satyrą społeczną. W XX-wiecznej literaturze azerbejdżańskiej oprócz prozy realist. (Dż. Mämmädgułuzadä, A. Achwerdow, M. Ordubady, I. Musabekow) w poezji i dramaturgii rozwinął się kierunek romant. (Abbas Sihhat, Husejn Dżawid); problematykę panislamistyczną podejmował m.in. A. Dżawad. W okresie sowieckim (po 1920) publikowano utwory aprobujące przemiany społ.-polit.; wśród poetów dramaturgów rozgłos zdobyli: S. Achundow, S. Rachman, S. Wurgun, S. Rustam, R. Rza, M. Rahim, Dż. Dżabbarły; współcz. prozę reprezentują: A. Abulhasan, M. Husejn, I. Kasumow, A. Ajlisi, S. Welijew, M. Ibrahimow.