Austria. Historia

Austria. Historia.

Na późniejszych ziemiach Austrii od początku VIII w. p.n.e. rozwijała się kultura epoki żelaza (okres halsztacki) stworzona zapewne przez przybyszów pochodzenia iliryjskiego. W VII w. p.n.e. ustąpili oni miejsca Scytom, a w IV w. p.n.e. Celtom, którzy założyli tu pierwsze organizacje państwowe. Do najsilniejszych, powstałych w paśmie Alp Wschodnich, należały Recja i Noricum, które pod koniec I w. p.n.e. dostały się pod panowanie rzymskie. W połowie I w. n.e. z części zachodniej utworzono prowincje o tych nazwach. W VI–VIII w. teren osadnictwa słowiańskiego i bawarskiego. Na początku IX w. Karol Wielki utworzył tu Marchię Naddunajską, od końca X w. zwaną Wschodnią (Ostmark). 976–1246 marchia znajdowała się we władaniu Babenbergów. W 1156 uzyskali oni Fryderyka I Barbarossy tytuł książęcy W 1192 do Austrii (Österreich) dołączono Styrię. Po wygaśnięciu Babenbergów 1251–76 przejściowo kraje opanowane przez królów czeskich.

Od 1282, na ponad sześć wieków przeszły we władanie Habsburgów (od 1438 królów i cesarzy rzymskich), którzy przyjęli tytuł arcyksiążąt 1453 zatwierdzony przez cesarza i przyłączyli do Austrii Karyntię i Krainę (1335), Tyrol (1363), Bryzgowię (1368), Triest (1382), a przez układy małżeńskie objęli swoim panowaniem także Czechy ze Śląskiem (1526) i Węgry (zachodnie 1526, całe 1686–88), obecną Belgię (1714–97), Mediolan i Neapol. Austria pozostawała jednak rdzeniem tworzącej się monarchii naddunajskiej. Powtarzające się od XV w. najazdy tureckie znalazły swoje apogeum podczas oblężenia Wiednia (1683). Ustanowiona 1713, w obliczu rychłego wygaśnięcia męskiej linii Habsburgów, sankcja pragmatyczna (przewidująca dziedziczenie całości monarchii przez córkę Karola VI, Marię Teresę) nie zapobiegła austriackiej wojnie sukcesyjnej. W jej wyniku monarchia utraciła Śląsk na rzecz Prus, ale zachowała integralność pod rządami dynastii habsbursko-lotaryńskiej. W I i III rozbiorze Polski Austria zagarnęła południowo-zachodnią część Rzeczypospolitej (tzw. Galicję i Lodomerię), a w wojnie z Turcją — Bukowinę (1775). Poczynione w duchu oświeconego absolutyzmu reformy Marii Teresy i jej syna cesarza Józefa II (józefinizm) ograniczyły m.in. uprawnienia Kościoła i stanów, zniosły poddaństwo osobiste chłopów; zmierzały one do zatarcia różnic między krajami monarchii i zespolenia ich w jednolitą, rządzoną centralistycznie państwo niemieckie. Silny opór, który wzbudziły reformy (głównie na Węgrzech) spowodowały ich częściowe cofnięcie.

Podczas wojen przeciwko rewolucyjnej Francji i Napoleonowi, Austria utraciła Belgię, a 1809 — ziemie zagarnięte w III rozbiorze Polski. W 1804 Franciszek II przyjął zawczasu tytuł cesarza austriackiego (jako Franciszek I), a w 1806 pod presją Napoleona zrzekł się godności cesarza rzymskiego. Przez kilka lat monarchia pozostawała w nierównoprawnym sojuszu z Francją (1809–13). Po kongresie wiedeńskim Austria odzyskała mocarstwową pozycję (przewodnictwo w Związku Niemieckim, hegemonia we Włoszech, odzyskanie utraconych 1809 części ziem polskich). Kierowana przez kanclerza K. Metternicha w dobie Świętego Przymierza stała się rzecznikiem europejskiej reakcji. Podczas rewolucji 1848, która zagroziła podstawom państwa (zwłaszcza powstanie węgierskie), nastąpiła krótkotrwała liberalizacja. Po klęskach Austrii w wojnie z Francją na terenie Włoch (1859) i wyparciu jej przez Prusy z Niemiec (1866) Austria przekształciła się na przełomie 1867 i 1868 w dualistyczną monarchię Austro-Węgry. Sytuację wewnętrzną Austrii po 1867 komplikowała trudność uzgodnienia dążeń i interesów kilkunastu narodów wchodzących w jej skład. Pogłębiał ją nierównomierny rozwój gospodarczy i kulturalny. W końcu XIX w. zdobyły wpływy nowe stronnictwa: socjaldemokraci i ludowcy (dążący do połączenia Austrii z Niemcami Hohenzollernów). W 1907 w Austrii przyjęto demokratyczną ordynację wyborczą.

Udział w I wojnie światowej, jako głównego sojusznika Niemiec, doprowadził do rozpadu wielonarodowej monarchii i proklamowania 1918 republiki. Na mocy traktatu pokojowego w Saint-Germain-en-Laye Austria objęła tylko rdzenne ziemie dawnego księstwa, ograniczono liczebność jej armii, zabroniono połączenia z Niemcami (Anschluss). W 1920 uchwalono w Austrii nową demokratyczną konstytucję. W wyborach do parlamentu zwyciężyli chadecy. Okres do 1932 cechowała pogarszająca się sytuacja ekonomiczna, narastanie konfliktów społecznych i nastrojów rewolucyjnych, przy jednoczesnej aktywizacji elementów nacjonalistycznych. Rzecznik tzw. austrofaszyzmu, E. Dollfuss (od 1932 kanclerz Austrii), rozwiązał 1933–34 partie lewicowe, stłumił powstanie Schutzbundu i narzucił Austrii nową konstytucję opartą na wzorach faszystowskich. W polityce zagranicznej przeciwstawiał się przyłączeniu Austrii do III Rzeszy, zginął jednak w trakcie nieudanego nazistowskiego puczu; Jego następca K. Schuschnigg, pod presją A. Hitlera, dopuścił do rządu narodowych socjalistów, co w konsekwencji doprowadziło 1938 do włączenia Austrii do Niemiec (popartego w plebiscycie przez ogromną większość Austriaków).

Zgodnie z deklaracją moskiewską z 1943 w Austrii przywrócono 1945 republikę demokratyczną (tzw. II republika) z 4 strefami okupacyjnymi (amerykańską, brytyjską, francuską i sowiecką). Denazyfikację wprowadzono opierając się na 2 ustawach o narodowych socjalistach (1946, 1947) — ich wykonanie stopniowo hamowano (amnestia 1948), zakończono 1953 aktem łaski prezydenta. W 1948 Austria przystąpiła do planu Marshalla. Po 1952 nastąpił szybki wzrost gospodarczy, w którym szczególną rolę odgrywało tzw. partnerstwo społ. (Sozialpartnerschaft) — mechanizm współdecydowania związków pracowników i pracodawców. Podpisany 1955 austriacki traktat państwowy przywrócił Austrii pełną suwerenność. W X 1955 parlament uchwalił ustawę o wieczystej neutralności Austrii. Zadrażnienia z Włochami na tle wieloletniego sporu o Południowy Tyrol zostały uregulowane w umowie z 1969.

1945–66 władzę sprawowały rządy koalicyjne chadeków i socjaldemokratów, potem tylko chadeków. Z kolei 1970–83 rządziła samodzielnie socjaldemokracja (B. Kreisky). 1987–99 nastąpił powrót rządów wielkiej koalicji. W 2000 chadecki polityk W. Schüssel utworzył rząd ze skrajnie prawicową Partią Wolnościową. Wybory parlamentarne 2006 przyniosły nieznaczną przewagę SPÖ nad ÖVP; po długich negocjacjach nowy rząd wielkiej koalicji utworzył socjaldemokrata A. Gusenbauer (I 2007), którego zastąpił XII 2008 W. Faymann (także SPÖ). Od 1955 Austria jest członkiem ONZ, 1960–95 — EFTA, od 1995 — UE. W 2002 wprowadzono do obiegu euro.

Tycjan, Portret Karola V, 1548

Oblężenie Wiednia, rycina holenderska (M. Visscher), koniec XVII w. — Muzeum Narodowe, Kraków